بررسی تأثّر سبکی تقی دانش از حافظ شیرازی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 45 - شماره پیاپی 454، آذر 1398، صفحه 115-136   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رجب توحیدیان^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سلماس، دانشگاه آزاد اسلامی، سلماس، ایران.

چکیده

چکیده
تقی دانش یکی از شعرا و فضلا و ارباب قلم اواخر دورة قاجاریّه و اوایل دورة پهلوی است که با تأسّی از سبک شعری شعرای پیشین، بخصوص شعرای اواخر قرن هشتم و اوایل نهم هجری، تحت تأثیر اشعار و عقاید حافظ شیرازی قرار گرفته است. تأثیر پذیری تقی دانش از حافظ را می توان از سه جنبۀ مهمّ سبک شناختی مورد بحث و بررسی قرار داد:
1- اشعاری که شاعر، با تأسّی از سبک شعری شعرای اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری، اشعار حافظ را از حیث موسیقی بیرونی شعر( وزن و عروض) و موسیقی کناری( قافیه و ردیف) یا سطح آوایی، مورد استقبال قرار داده و به جوابگویی از غزلیات حافظ پرداخته است.
2- اشعاری که شاعر با تأسّی از سبک شعری شعرای اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم، با وزن و قافیه و ردیفی دیگر و یا در همان وزن و قافیه و ردیف شعر حافظ، به بیان معانی و مضامین و دورن مایه های  فکری اشعار حافظ پرداخته است.
3- اشعاری که شاعر با تأسّی از سبک شعری شعرای اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم، از حیث زبانی و لغوی، از ترکیبات و عبارات و اصطلاحات دیوان حافظ در تقویت افکار و عقاید خود سود برده است. این مقاله به بحث و تحقیق در سه زمینة مورد نظر در دیوان اشعار تقی دانش، همراه با ذکر شواهدی از دیگر شعرا پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: حافظ شیرازی؛ تقی‌دانش؛ تقلید و استقبال؛ وزن و قافیه و ردیف؛ معانی و مضامین

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

کتاب‌ها:

1- اسحاق، محمّد.(1363)، سخنوران نامی ایران در تاریخ معاصر، ج2 (دو جلدی)، مترجم: اسماعیل برادران شاهرودی، تهران: طلوع، چ اوّل.

2- برقعی، سیّد محمدباقر، (1391)، سخنوران نامی معاصر ایران، ج2 (دو جلدی)، قم: دارالعلم، چ سوم.

3- حافظ، شمس‌الدّین محمّد، (1374)، دیوان، با مجموعۀ تعلیقات و حواشی علّامه محمد قزوینی، به اهتمام: عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر، چ پنجم.

4- حافظ، منصور، (1378)، دیوان، به‌اهتمام: سیّداحمد بهشتی شیرازی، تهران: روزنه، چ اوّل.

5- خرمشاهی، بهاءالدّین، (1375)، حافظ نامه (دو جلدی)، ج اوّل، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ هفتم.

6- دانش، تقی(مستشار اعظم)، (1383)، دیوان، تهران: دانشگاه تهران، چ دوم.

7- رشید یاسمی، غلامرضا، (1316)، ادبیّات معاصر (ذیل بر ترجمۀ جلد چهارم تاریخ ادبی ایران ادوارد براون).

8- زرّین کوب، عبدالحسین، (1384)، سیری در شعر فارسی، تهران: سخن، چ چهارم.

9- سودی بسنوی، محمّد، ( 1372)، شرح سودی بر حافظ، چهار جلدی، ج اوّل، ترجمۀ عصمت ستّارزاده، تهران: انتشارات زرّین و نگاه، چ سوم.

10- شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1373)، موسیقی شعر، تهران: آگاه، چ چهارم.

11- _______________، (1391)، رستاخیز کلمات (درس گفتار هایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورتگرایانِ روس)، تهران: سخن، چ اوّل.

12- شمیسا، سیروس، (1374)، سبک شناسی شعر، تهران: فردوس، چ اوّل.

13- _________ ، ( 1374)، کلیّات سبک شناسی، تهران: فردوس، چ سوم.

14- صائب تبریزی، میرزا محمّدعلی، (1375)، دیوان، ج اوّل و سوم و ششم ، به اهتمام: محمّد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی، چ سوم.

15- صفا، ذبیح الله، (1370)، تاریخ ادبیّات در ایران، ج چهارم، تهران: فردوس، ج هفتم.

16- قهرمان، محمّد، (1376)، برگزیدة اشعار صائب و دیگر شعرای سبک هندی، تهران: سمت، چ اوّل.

17- _________، (1390)، صیادان معنی(برگزیدۀ اشعار سخن سرایان شیوۀ هندی)، تهران: امیر کبیر، چ دوم.

18- کلیم کاشانی، ابو طالب، (1376)، کلیّات، به تصحیح و مقدّمه و تعلیقات: مهدی صدری، دوجلدی، تهران: همراه، چ اوّل.

19- گلچین معانی، احمد، (1374)، مکتب وقوع در شعر فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، چ اوّل.

20- مشیرسلیمی، علی اکبر، (1344)، سخنوران نابینا یا کوران روشن بین، تهران: مؤسسة مطبوعاتی فریدون علمی، چ اوّل.

21- وحشی بافقی، کمال‌الدّین، (1377)، کلیّات دیوان، مقدّمه سعید نفیسی، حواشی: محمود علمی(درویش)، تهران: جاویدان، چ هفتم.

22- یارشاطر، احسان، (1383)، شعر فارسی در عهد شاهرخ (نیمۀ اوّل قرن نهم) یا آغاز انحطاط در شعر فارسی، تهران: دانشگاه تهران، چ دوم.

 

مقالات:

1-  توحیدیان، رجب، (1388)، «تأثیر پذیری کمال‌الدّین حسین خوارزمی از خاقانی و خصایص سبکی وی»، فصلنامة علمی- پژوهشی( بهار ادب)، سال دوم، شمار چهارم، شمارۀ پی در پی: 6، صص: 65-59

2- __________ ، (1389)، «تأثیرپذیری کمال‌الدّین حسین خوارزمی از پیشینیان عرفانی»، فصلنامة علمی- پژوهشی زبان و ادب فارسی واحد همدان( ادبستان)، سال اول، شمارۀ دوم، صص: 83 و93 و94 و 96

3- __________ ، (1389)، «تأثیرپذیری کمال‌الدّین حسین خوارزمی از حافظ»، ماهنامة حافظ، شمارة 68، ص: 59.

4- __________، (1388)، «تضادّ معانی و مضامین در دیوان صائب تبریزی»، فصلنامة علمی پژوهشی اندیشه‌های ادبی واحد اراک، سال اوّل از دورة جدید، شماره دوم، صص: 93-92

5- محمّدی، هاشم، (1387)، «تأثیر شاعران سده‌های سوم و چهارم هجری برحافظ»، مجلّۀ علمی- پژوهشی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، سال چهارم، شمارة 11: ص:137

6- نیکو همّت، احمد، (1327)، « زندگی و آثار دانش»، مجلّة ارمغان سال 23، شماره 2، اردیبهشت 1327