بررسی نشانه‌شناسی مناسک گذر در داستان گل و نوروز خواجوی کرمانی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 45 - شماره پیاپی 454، آذر 1398، صفحه 137-162   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی هاشم زاده¹؛ حمیدرضا فرضی^{* 2}؛ علی دهقان³

¹دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز ، ایران.

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.

چکیده

چکیده
   مناسک گذر که – مجموعۀ آداب ‌و رسوم در مراحل گذر زندگی است – شامل مراحل مختلف زندگی انسان ازجمله: تولّد، بلوغ، ازدواج، مرگ و... است. در ساختار مناسک ملّت‌ها و فرهنگ‌های مختلف، رسوم مشترکی وجود دارد که ریشه در باورها و اعتقادات وجهان بینی باستانی ملّت‌ها و اقوام، نسبت به خلقت آغازین جهان و انسان دارد؛ که شناخت آن می‌تواند، عامل وحدت ملّت‌ها بشود. پژوهنده در این پژوهش با بهره‌گیری و الگوسازی، نظریه وان ژنب (Van Gennep) و پژوهش‌های انجام‌یافته، خانم‌ها، مینو امیر قاسمی و حاجیلو، نیز آثار میرچا الیاده و شاخه زرّین جیمز فریزر، نشانه‌های مناسک گذر دوران زندگانی فرد (تولّد، بلوغ، ازدواج و مرگ) و انزوا و جدایی، عبور و بازگشت، موجود در داستان گل و نوروز خواجوی کرمانی را مورد بررسی و فحص قرار داده و برخی تشابهات و مشترکاتی که با آیین سایر ملّت‌ها، مخصوصاً با مناسک اقوام کشورهای آفریقایی، امریکای شمالی و استرالیایی مطرح‌شده، دارد؛ بیان کرده است. قصد پژوهنده، علاوه بر تشریح تلفیق اندیشه و رفتار، تعیّن بخشی به تفکّر انتزاعی بشر، ایجاد فهم تازه‌ای از ساختار درونی مناسک است؛ که شناخت این امر می‌تواند به عامل وحدت و گفتگوی فرهنگی و تمدّن‌ها بینجامد.

کلیدواژه‌ها

کلیدواژه‌ها: مناسک گذر؛ تولّد و بلوغ؛ ازدواج؛ مرگ

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

1- الیاده، میرچا، (1392)، آیین‌ها و نمادهای تشرّف، ترجمة مانی صالحی، علامه، تهران: نیلوفر.

• امیر قاسمی، مینو؛ حاجیلو، فتانه، (۱۳۸۶)، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مناسک گذر ازدواج، تبریز: معاونت پژوهشی دانشگاه تبریز.
• ____________، (۱۳۸۷)، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مناسک گذر مرگ، تبریز: معاونت پژوهشی دانشگاه تبریز
• ___________________، (۱۳۸۸)، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مناسک گذر تولّد و بلوغ، معاونت پژوهشی دانشگاه تبریز.
• __________________، (1390)، نشانه‌شناسی مناسک گذر، تبریز: ستوده.
• خواجوی کرمانی، (۱۳۷۰)، گل و نوروز، تصحیح کمال عینی، تهران: مؤسسّة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• دلاشولوفر، (۱۳۶۶)، زبان رمزی افسانه‌ها، ترجمة جلال ستّاری، تهران: توس.
• رنجبر، محمود؛ ستوده، هدایت الله، (۱۳۸۰)، مردم‌شناسی با تکیه‌بر فرهنگ مردم ایران، تهران: دانش آفرین.
• روح‌الامینی، محمود، (۱۳۷۶)، آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز، (نگرش و پژوهش مردم شناختی)، تهران: آگه.
• ساروخانی، باقر، (۱۳۸۱)، مقدّمه ای بر جامعه‌شناسی خانواده، تهران: سروش.
• ستّاری، جلال، (۱۳۷۲)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: مرکز.
• شوالیه، ژان؛ گربران، آلن، (۱۳۸۴)، فرهنگ نمادها، (چهار جلد)، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
• صبور اردو بادی، احمد، (۱۳۶۶)، بلوغ، تهران: هدی.
• عسگری خانقاه، اصغر؛ کمالی محمّدشریف، (۱۳۷۸)، انسان‌شناسی عمومی، تهران: سند.
• فرضی، حمیدرضا؛ عابدی، محمّدرضا، (۱۳۹۳)، «تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری داستان شهریار و بابل با شهریار زاده در مرزبان‌نامه»، نشریه زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز: سال ۶۷، به شماره ۲۳۰، (ص ۱۱۳- ۱۳۴).
• فریزر، جیمز، (۱۳۸۳)، شاخة زرّین، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: آگه.
• کمپبل، جوزف، (1393)، قهرمان هزارچهره، ترجمة شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.
• کوپر، جی سی، (1379)، فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی، ترجمة ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
• گیرو، پی یر، (۱۳۸۰)، نشانه‌شناسی، ترجمة محمّد نبوی، تهران: آگه.

20- van Gennep,Arnold (2014), LES RITES DE PASSAGE, Paris: Éditions A. et J. Picard