تحلیل شگردهای داستانی در منظومۀ یوسف و زلیخای جامی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 45 - شماره پیاپی 454، آذر 1398، صفحه 163-188   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

برات محمدی^*

گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

چکیده

چکیده
     اصل داستان یوسف و زلیخا، ماجرایی واقعی است که در قرآن کریم و دیگر کتب آسمانی بازتاب یافته است. اما در عرصۀ ادبیّات فارسی، با تخیّل راویان و شاعران منظومه­پرداز، شاخ و برگ یافته است و هرکس از منظری، بخشی از ماجرا را برجسته کرده و قضاوت و نتیجه­ای متناسب با ذهنیّت خویش، ارائه کرده است. جامی این داستان را با غنایی­ترین لحن و دلکش‌ترین شکل به تصویر کشیده و نقش زلیخا را به واسطۀ محوریّت عشق، پررنگ نشان داده است. وی با توصیف و استفاده از شگردهای داستان­پردازی، جلوه­های ویژه به این داستان بخشیده و کشش و حرکت لازم را ایجاد نموده است. لذا بایسته است که این داستان از نظر شگردهای داستان­پردازی مورد بررسی واقع شود تا کنش داستانی و حوادث آن مشخّص گردد و زیبایی­های نهفته، جلوه­ای تازه بیابند. برای این منظور عناصر داستانی همچون طرح، موضوع و درون­مایه، لحن و فضاسازی، صحنه و صحنه پردازی، راوی و زاویۀ دید، شخصیّت و شخصیّت‌پردازی مورد بررسی قرار گرفته است و یافته­ها نشان می­دهد حوادث داستان به صورت منظم وعلّی و معلولی پیش رفته و به اوج منطقی رسیده است. شگردهای شخصیّت‌پردازی و صحنه‌پردازی مورد توجّه جامی بوده است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: یوسف و زلیخا؛ جامی؛ عناصر داستانی؛ طرح؛ روایت

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

1- ­آیت اللهی، سیّد حبیب‌الله و همکاران، (1386)، «تحلیل عناصر داستانی حضرت یوسف(ع) در قرآن کریم»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة هشتم، صص1- 20.

2- ­اخوّت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.

3- ­بارونیان، حسن، (1387)، شخصیّت­پردازی در داستان­های کوتاه دفاع مقدّس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش­های دفاع مقدّس.

4- ­براهنی، رضا، (1362)، قصّه نویسی، تهران: نو.

5-­ بستانی، محمّد، (1384)، پژوهشی در جلوه­های هنری داستان­های قرآن، ترجمۀ موسی دانش، جلد دوم، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی استان قدس رضوی.

6- ­بیّومی مهران، محمّد، (1389)، بررسی تاریخی قصص قرآن، ترجمۀ سیّد محمّد راستگو، جلد دوم، تهران: علمی و فرهنگی.

7-­ جامی، عبدالرّحمن، (1386)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی، چاپ دوم، تهران: اهورا- مهتاب.

8- ­حنیف، محمّد، (1384)، راز و رمزهای داستان نویسی، تهران: مدرسه.

9-­ داد، سیما، (1387)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.

10- ­زوّاری، محمّدامین، حسن ذوالفقاری، (1388)، روایت­شناسی قصّۀ یوسف(ع) و زلیخا (مقایسۀ سه روایت و بن­مایه­های مشترک یوسف و زلیخای طغانشاهی، خواجه مسعود قمی و جامی) ، فصلنامۀ علمی پژوهشی کاوش­نامه، سال دهم، شماره19، صص37- 69.

11- ­ستّاری، جلال، (1373)، درد عشق زلیخا (پژوهشی در قصۀ یوسف)، تهران: توس.

12- ­شریفی، محمّد، (1387)، فرهنگ ادبیّات فارسی، تهران: فرهنگ نشرنو.

13- ­مستور، مصطفی، (1379)، مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.

14 -­ ­مرگورین، گاین کارن، و افسانه نجم آبادی، (1384)، احسن القصص حکایت کیست: زلیخا یا یوسف؟، مترجم عبّاس امام، نامۀ انجمن، شمارۀ 17.

15-­ ­مکاریک، ایرناریما، (1386)، دانشنامۀ نظریه­های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگه

16-­ میرصادقی، جمال، (1385)، عناصر داستان، چاپ پنجم، تهران: سخن.

17-­ یونسی، ابراهیم، (1388)، هنر داستان نویسی، چاپ هشتم، تهران: نگاه.