نقدی بر آثار داستانی علی دشتی و محمّد حجازی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 45 - شماره پیاپی 454، آذر 1398، صفحه 189-206   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محمد عیسی زاده حاجی آقا^*

گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بستان آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، بستان‌آباد، ایران.

چکیده

چکیده
   از دیدگاه رواج و یا محدودیت‌های ادب فارسی و بخصوص در زمینۀ داستان‌نویسی، سال‌های 1300 تا 1320 دورۀ کاملاً متمایزی است. نیروهای آزادی­خواه که خود را پیروز انقلاب مشروطه می­دانستند، آرزو داشتند که روند پیروزی و تغییر ساختار اجتماعی همچنان ادامه یابد؛ امّا در برابرآن‌ها قدرت نوخاسته‌ای هم وجود داشت که خواهان تحکیم پایه­های قدرتش بود. مبارزه برای کسب قدرت که در تمامی زمینه­های اجتماعی وجود داشت، ادبیّات را نیز تحت تأثیر قرار داد. آزادی‏خواهان در پی افشاگری و آگاهی بخشیدن به مردم بودند و قدرت نوپای پهلوی می‌خواست با از بین بردن موانع و سرکوب مخالفان، در نظر مردم ایران، به سلطنت خود مشروعیّت بخشد. هر دو طرف به اهمیّت ادبیّات و بخصوص داستان‌نویسی پی برده بودند و آرزو داشتند که از نیروی تأثیربخش داستان، اسلحه‌ای برای پیشبرد خواسته‌های خویش بسازند. در نتیجه، دو گونه ادبیّات و داستان­نویسی با اهداف متفاوت، در جامعۀ ایرانی رواج یافت که می­توان آن‌ها را ادبیّات درباری و ادبیّات مردمی نامید. سناتور علی دشتی و سناتور مطیع‏الدّوله محمّدحجازی پیشوایان ادبیّات درباری بودند و تنها هدفشان سرگرم کردن مردم و سوق دادن افکار عمومی به مسائل دیگری  بود که در رأس آن‌ها مهرورزی­های افراطی و لذّت طلبی­های بی‏بند و بار وجود داشت تا افکار عمومی به رویدادها و مشکلات اجتماعی توجّه چندانی نداشته باشد. در این مقاله داستان­های این دو نویسنده درباری از نظر محتوا مورد بررسی قرارگرفته است تا مشخّص شود این دو نویسندة سیاستمدار و مورد اعتماد دربار، کدام مسائل را در رأس نوشته­های خود قرار می‌دادند و از میان انبوه مشکلات اجتماعی کدام یک برای ایشان اهمّیّت داشته است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‏ها: ادبیّات درباری؛ داستان؛ علی دشتی؛ محمّد حجازی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

1- آرین‏پور، یحیی، (1374)، از نیما تا روزگار ما، تهران: زوّار، چاپ اوّل.

2- استعلامی، محمّد، (2535)، ادبیّات دوره بیداری و معاصر، تهران: دانشگاه، چاپ اوّل.

3- حجازی، محمّد، (1341)، ساغر، تهران: نیلوفر، چاپ یازدهم.

4- _________ ، (1345)، زیبا،  تهران: ابن‌سینا، چاپ نهم.

5- _________ ، (1352)، مجموعه آثار محمّد حجازی، تهران: امین، چاپ دوّم.

6- خشکباری، حسین، (1381)، داستان کوتاه در ایران، تهران: ثریّا، چاپ اوّل.

7- دشتی، علی، (بی‏تا)، جادو، (الف)، بی‏جا.

8- ______ ، (بی‏تا)، فتنه، (ب)، بی‏جا.

9- ______ ، (بی‏تا)، هندو، (ج)، بی‏جا.

10- ذوالفقاری، حسن، (1386)، سر دلبران، تهران: مازیار، چاپ اوّل.

11- رائین، اسماعیل، (1357)، فراموش خانه و فراماسونری در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.

12- ریپکا، یان، (1351)، تاریخ ادبیّات ایران. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 

13- صبور، داریوش، (1384)، از کاروان حلّه، تهران: سخن، چاپ اوّل.

14- قاسم‌زاده، محمّد، (1383)، داستان‌نویسان معاصر ایران، تهران: هیرمند. چاپ اول.

15- میرعابدینی، حسن، (1369)، صد سال داستان‌نویسیِ ایران، تهران: چشمه، چاپ دوّم.