نقد و بررسی موضوع بی‌سایگی پیامبر مکرّم اسلام در نعتیّات نبوی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 46، اسفند 1398، صفحه 191-210   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رقیه هادی پور¹؛ مریم محمدزاده^{* 2}؛ رامین صادقی نژاد³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر – ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر ، ایران

³گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر ، ایران.

چکیده

چکیده
      یکی از موضوعات مطرح، در مورد پیامبر مکرّم، بی­سایگی ایشان است که همانند سایر خَلقیّات و خُلقیّات آن حضرت، در شعر فارسی، بویژه نعتیّات نبوی، بازتاب یافته است. از آنجایی که شاعران ادب فارسی، طبیعتاً به دنبال اثبات شکوه و عظمتی ماورای بشری برای ختمی مرتبت بوده­اند، از این موضوع، تحت عنوان معجزه یاد کرده­اند. سئوال اصلی این نوشته آن است که آیا پیامبر اسلام، واقعاً سایه داشته­اند؟ برای یافتن پاسخ، این موضوع را به شیوۀ اِسنادی- تحلیلی، از دیدگاه قرآن، عقل و روایات، کاویده­ایم. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که هیچگاه نه قرآن، درصدد اثبات معجزه­ای برای آن حضرت بوده است و نه خود ایشان. از نظر عقلی نیز این موضوع قابل پذیرش نیست. اندک روایات نقل شده از فریقین نیز، به قدری ضعیف، سُست و غیر قابل اعتماد است که نمی­توان به صحّت آن، اعتنا کرد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: بی‌سایگی پیامبر اسلام(ص)؛ روایات؛ شعر فارسی؛ معجزه؛ نعتیّات نبوی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

• قرآن مجید.
• نهج البلاغه، (1379)، ترجمه سیّد جعفر شهیدی، چاپ هجدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
• ابن جوزی، ابولفرج عبدالرّحمن، (1418ق)، الوفاء باحوال المصطفی، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطاء، بیروت: دارالکُتب العلمیّة.
• ابن‌داود حلّی، حسن بن علی، (1411ق)،رجال ابن‌داود، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• اردبیلی، عبدالغنی، (1381)، تقریرات فلسفه امام خمینی(ره)، تهران، مؤسّسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
• اکبری، منوچهر، (1386)، بازتاب شخصیّت پیامبر اعظم(ص) در ذهن و زبان سنائی غزنوی، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 159-141.
• اهلی شیرازی، محمد بن یوسف، (1344)، کلیّات اهلی شیرازی، به کوشش حامد ربّانی، تهران: سنائی.
• بختیاری، شهلا و مونا امیری، (1396)، گونه شناسی معجزات پیامبر(ص) در کتاب شرف النبی واعظ خرگوشی، جُستارهای تاریخی، شمارۀ 1، صص 39-23.
• بیرانوند، نسرین و ناصر کاظم خانلو و پیمان معمارزاده، (1394)، سیمای پیامبر در آیینۀ شعر فارسی، مجموعه مقالات دهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه محقّق اردبیلی، 4-6 شهریور.
• بزرگ بیگدلی، سعید ؛ صادقی گیوی، مریم، (1386)، «بازتاب شخصیّت پیامبر اسلام(ص) در شعر معاصر فارسی»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 279-253.
• پناهی، مهین؛ بهمنی، کُبری، (1392)، بررسی دایره­های تعالی در گلشن راز و مفاتیح الاعجاز، پژوهش­های ادب عرفانی، شماره 25، صص 62-25.
• جامی، عبدالرّحمن، (1370)، هفت اورنگ، به تصحیح مرتضی مدرّسی گیلانی، چاپ ششم، بی­جا: چاپخانه مهارت.
• __________ ، (1380)، دیوان، با مقدمّه و اشراف محمّد روشن، تهران: نگاه.
• جعفریان، جواد و حیدری، پرویز، (1389)، سیمای پیامبر(ص) در مثنوی مولانا، دهخدا، شمارۀ 3، صص 27-7.
• جمال­الدّین اصفهانی، محمد­بن عبدالرّزّاق، (1362)، دیوان عبدالرزّاق اصفهانی، به کوشش حسن وحید دستگردی، چاپ دوم، تهران: سنائی.
• حمادی، عبدالرّضا؛ طباطبایی، محمّدکاظم، (1391ش)، الکافیو گفتمان حدیثی،علوم حدیث، سال 17، شمارۀ 66، صص113-98.
• خاقانی، افضل الدّین، (1369)، دیوان، به کوشش سیّد ضیاءالدّین سجّادی، چاپ سوم، تهران: زوّار.
• خرگوشی، ابوسعید، (1361)، شرف النّبی، ترجمۀ نجم الدّین محمود راوندی، تصحیح و تحشیۀ محمّد روشن، تهران: بابک.
• خمینی(ره)، روح الله، (1389)، مصباح الهدایه الی الخلافه والولایه، ترجمۀ حسین مستوفی، تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر عروج.
• ____________ ، (1410ق)، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، چاپ دوم، قم: مؤسسۀ پاسدار اسلام.
• خوشه چرخ آرانی، علی، (1386)، اِعجاز نبوی در اشعار جامی، شمارۀ 248، صص 46-41.
• دادش نژاد، منصور و کرمی، فاطمه، (1394)، درآمدی بر روش شناسی کُلینی در استناد به سیرۀ پیامبر (ص)، علوم حدیث، دورۀ 2، شمارۀ 2، صص 53-39.
• زرقانی مالکی، ابوعبدالله، (1417ق)، شرح الزّرقانی علی المواهب اللدنیّه بالمنح المحمدیّة، بیروت: داراکُتب العلمیّة.
• سروری مازندرانی، ملّا محمّدصالح، (1384)، شرح اصول کافی، با تعلیقات علّامه شعرانی، ج 5، تهران: نشر المکتبةالاسلامیّة.
• سلامی، ابراهیم، (1386)، سیمای پیامبر اعظم(ص) در کشف المحجوب هجویری، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 93-77.
• سنائی غزنوی، مجدود بن آدم، (1362)، دیوان، به سعی و اهتمام مدرّس رضوی، چاپ سوم، تهران: کتابخانۀ سنائی.
• سیف، عبدالرّضا، (1381)، معجزات پیامبر اسلام (ص) در مثنوی معنوی، ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 0، شمارۀ پیاپی1009؛ صص 605-585.
• سیوطی، جلال الدّین، (1405ق)، الخصائص الکُبری، بیروت: داراکُتب العلمیّة.
• شبستری، شیخ محمود، (1384)، گلشن راز، به اهتمام صمد موّحد، تهران: طهوری.
• شعرانی، ابوالحسن، (1384 ق)، تعلیقه بر شرح اصول کافی ملّا صالح مازندرانی، ج 5، تهران: نشر دارالکُتب الاسلامیّة.
• شیخ حُرّ عاملی، (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: آل البیت.
• صالحی شامی، محمّد بن یوسف، (1414ق)، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق و تعلیق: عادل احمد عبدالموجود، بیروت: داراکُتب العلمیّة.
• صفری، جهانگیر و رضایی، روشنک، (1386)، سیمای پیامبر اعظم(ص) در دیوان خاقانی شروانی، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 114-95.
• عرفی شیرازی، محمّد بن خواجه زین الدّین، (1369)، به کوشش غلامحسین جواهری(وجدی)، تهران: سنائی.
• عطاّر، فریدالدین، (1383)، منطق الطیر، به تصحیح سیّد صادق گوهرین، چاپ بیستم، تهران: علمی و فرهنگی.
• ­­­­_________ ، (بی­تا)، اسرار نامه، به تصحیح سیّد صادق گوهرین، تهران: صفی علیشاه.
• فاضلی نیکو، میلاد، (1395)، سیمای پیامبر در آیینۀ شعر فارسی، مطالعات ادبیّات، عرفان و فلسفه، دورۀ2، شمارۀ3/2، صص162-159.
• قاضی عیاض، (1409ق)، الشفاء بتعریف حقوق المصطفی، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
• قسطلانی قتیبی، احمد بن محمّد بن ابی بکر، (بی­تا)، المواهب اللدنیّة بالمنح المحمدیّه، قاهره: مکتب التوفیقیة.
• قنبری، بخشعلی، (1386)، تحلیل نگرش مولوی دربارۀ پیامبر اعظم(ص)، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ9، صص 232-209.
• کریمی، مصطفی، (1385)، معجزت و کرامات پیامبر اکرم (ص)، معرفت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارۀ 108، صص 22-10.
• کشی، محمّد بن عمر، (1348ش)رجال الکشی، ج1، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
• کُلینی، محمّد بن یعقوب، (1356)، الکافی، تهران: دارالکُتب اسلامیّه.
• کهن‌ترابی، میثم، (1395)، پژوهشی دربارۀ روایات سایه نداشتن پیامبر(ص) و ائمۀ اطهار(ع) در فریقین، علوم حدیث، سال 21، شمارۀ 80، صص105-53.
• گُرجی مصطفی، (1386)، حضرت محمّد(ص) در نگاه تأویلی شمس الدّین محمد تبریزی، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 9، صص 207-165.
• گُلی، احمد، (1386)، معجزات پیامبر اعظم در شعر فارسی، پژوهش­ زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 9، صص 41-21.
• مجلسی، محمّدباقر، (1412ق)، بحار الانوار، ج 25، باب جامع فی صفات الامام، لبنان: نشر مؤسسة الوفا بیروت.
• محتشم کاشانی، علی ابن احمد، (1385)، دیوان محتشم کاشانی، به تصحیح و مقدّمۀ اکبر بهداروند، چاپ سوم، تهران: نگاه.
• محسنی، مرتضی و ضاه احمد غنی‌پور ملک و هاجر مرادی، (1390)، بازتاب زیبایی شناختی سیمای پیامبران در دیوان خاقانی، متن شناسی ادب فارسی، دورۀ سوم، شمارۀ 3، صص108-95.
• مدرّسی، فاطمه، (1375)، سیمای رسول مهر در ادب فارسی، چاپ اوّل، تهران: انتشارات مهر امیر المؤمنین.
• مرداوی، علاءالدّین علی بن سلیمان، (1406ق)، الإنصاف، تصحیح و تدقیق: محمّد حامد الفقی، بیروت: دار إحیاء تراث العربی.
• مقریزی، احمد بن علی، (1400ق)، إمتاع الإسماع، تحقیق: محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت: دارالکُتب العلمیّة.
• نظامی گنجوی، یوسف بن الیاس، (1370)، مخزن الاسرار، به کوشش برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
• ____________________، (1376)، هفت پیکر، به تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• یزدان پناه، سیّدیدالله، (1393)، مبانی و اصول عرفان نظری، قم، انتشارات مؤسسة آموزش و پژوهش امام خمینی (ره)
• نظیری نیشابوری، محمّدحسین، (1370)، دیوان نظیری نیشابوری، به تصحیح و تعلیقات محمّدرضا طاهری «حسرت»، تهران: رهام.
• نوروزی، زینب، (1390)، بررسی و تحلیل زبانی، ادبی و محتوایی نعت نبی اکرم در خمسۀ نظامی، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 22، صص 72-53.
• یزدانی، حسین و محمّدی، مهدی، (1393)، سیمای پیامبر اعظم(ص) در مرصادالعباد نجم‌الدّین رازی، نشریّۀ ادب و زبان، شمارۀ 35، صص401-381.