حکایت‌های تمثیلی با تکیه بر آیات قرآنی در حدیقه الحقیقه سنایی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 82-105   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

طاهره زینال پوراصل¹؛ ماه نظری^{* 2}

¹دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی (ادبیات عرفانی) ، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی،کرج ، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی،‌کرج ، ایران

چکیده

بهره گیری از تمثیل، از دیرزمان یکی از شیوه‌های مؤثر در بیان مسائل تعلیمی بوده­است زیرا درنگرش اندیشمندان اخلاقگرا، والاترین خویشکاری د­ر ادبیات، انسان سازی است. به همین منظور نویسندگان و ادیبان، برای ادراک مطالب پیچیده یا نفوذ کلام خویش از تمثیل بهره برده و از این طریق، مقصود خویش را به مخاطب منتقل نموده و او را به اندیشه واداشته‌اند. مسئله مهم این است که تعلیمات عارفانه وزاهدانه در قالب تمثیل بخش اعظم منظومه های عرفانی اشعار حکیم سنایی را دربر می‌گیرد که مآخذ اغلب تمثیلات وی، آیات، احادیث، زندگی واقوال پیامبران و معصومین، تفکرات صوفیانه یا اسطوره می باشد. دراین مقاله که رویکردی توصیفی - تحلیلی دارد و با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای صورت گرفته، به بررسی حکایت‌های تمثیلی حدیقه الحقیقه، با تکیه بر آیات قرآنی، پرداخته شده است، با این هدف که جایگاه تمثیل وکاربرد آن در اشعار سنایی با استناد به آیاتِ قرآنی چگونه درک و فهم مطالب مهم دینی و مسائل اجتماعی امکان پذیر شده است؟ داستان‌های تمثیلی حدیقه سنایی، به ضرورت اموری چون «زکات و بخشش، دنیادوستی، تهذیب نفس، غیبت» و غیره، پرداخته و تأثیر این نوع مفاهیم را درحیات دنیوی و اخروی، با بیان حکایاتی شیرین مطرح کرده و به نفوذ و غنای کلام خویش افزوده است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ آیات؛ سنایی؛ حدیقه الحقیقه

مراجع

1. قرآن کریم، 1385، به ترجمه و تفسیر مهدی الهی قمشه‌ای، چ دوم، قم: آیین دانش
2. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، ج ‏۶، بیروت: منشورات محمدعلی بیضون، دار الکتب العلمیة.
3. پورنامداریان، تقی. (1384). در سایه آفتاب، تهران: انتشارات سخن.
4. ــــــــ، ــــــــــ (1386). رمز و داستان‌های رمزی در ادب پارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
5. تستری، سهل بن عبدالله. (1423 ق)، تفسیر التستری، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون، دارالکتب العلمیة.
6. خمینی، روح الله. (1371)، چهل حدیث، دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)
7. دری، زهرا. (1392). شرح دشواریهایی از حدیقه الحقیقه سنایی، چ سوم، تهران: انتشارات زوّار
8. دشتی، محمد. (1393)، ترجمه نهج البلاغه، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین (ع)، تهران: کوثر
9. زمانی، کریم. (1392). شرح موضوعی مثنوی معنوی (مولانا جلال الدین محمد بلخی)، تهران: نشر نی
10. سجادی، سیدجعفر. (1389)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: انتشارات طهوری،
11. سنایی، غزنوی، مجدودبن آدم. (1359)، حدیقه الحقیقه وشریعه الطریقه، به تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
12. ــــــــ، ــــــــــــــ (1362)، دیوان، به سعی واهتمام محمد تقی مدرس رضوی، چ سوم، تهران: کتابخانه سنایی.
13. شاکر، محمد کاظم. (1388). روش‌های تأویل قرآن، قم: انتشارات موسسه بوستان کتاب.
14. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1366)، صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه
15. شمیسا، سیروس، (1387). انواع ادبی، تهران: میترا
16. ـــــــ، ـــــــ، (1390). بیان، تهران: میترا
17. غزالی، محمد. (1375). احیاء علوم الدین، مترجم موید الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
18. ــــــــ، ــــــــ. (1384). کیمیای سعادت، به سعی پروین قائمی، تهران: انتشارات پیمان.
19. فتوحی، محمود، (1393). بلاغت تصویر، چ سوم، تهران: سخن
20. کرمی فریدونی، علی. (1384)، پرتویی ازپیام پیامبربرگردانی تازه ازنهج الفصاحه، چاپ ششم، قم، نشرحلم
21. مطهری، مرتضی. (1381)، بیست گفتار، چ هجدهم، تهران: صدرا
22. مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
23. مولوی، جلال الدین. (1374). مثنوی معنوی، تهران: اقبال
24. هجویری، ابوالحسن. (1387). کشف المحجوب، به مقدمه، تصحیح وتعلیقات محمود، عابدی، تهران: سروش.
25. همایی، جلال الدین، (1386)، فنون بلاغت وصناعات ادبی، تهران: نشرهما

 

مقالات:

1. حسینی کازرونی، سیداحمد، حمیدی، سیدجعفر، دیره، عزت، پوررضاییان، بهزاد، (1400). «بررسی فرانیارها و فراآسیب‌ها در شخصیت صائب تبریزی براساس ابیات تمثیلی شاعر با تکیه برنظریه روانشناسان انسان گرا» فصلنامه تحقیقات تمثیلی در ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، شماره 49، (ازص 24 تا 50)
2. سلطانی، منظر. (1387). «نقد و تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های تفسیری سنایی در حدیقه الحقیقه.» فصلنامه پژوهش‌های ادبی سال 6. شماره 22، (ازص 55 تا 80)
3. کیخا، حسینعلی. (1386). «سیمای دنیا در نهج البلاغه»، ماهنامه معرفت، سال 16، شماره 9، پیاپی 120، ص 125
4. نظری، ماه. (1393). «نقش تمثیل در داستان‌های مثنوی معنوی»، فصلنامه فنون ادبی، پاییز و زمستان 1393،دوره 6 ، شماره 2، ( از صفحه133 تا 146)