تمثیل در نثر دورۀ مشروطه با تکیه بر نثر میرزا فتح‌علی آخوندزاده

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 106-118   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سیدحسن فاضلی^*

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان، همدان، ایران

چکیده

روشن­فکران، آزادی­خواهان، علما و روحانیون و حتی تجار عصر قاجار، شکل جدیدی از ادبیّات ملّی و سیاسی را پدید آوردند. آنان با سلاح اندیشه و گفتار به مبارزه سیاسی پرداختند و در مطبوعات و روزنامه‌نگاری و یا با استفاده از استعداد شعر و شاعری و نویسندگی در راستای ابلاغ افکار و عقاید سیاسی و ملّی، خواستار قانون‌طلبی و مشروطه‌خواهی شدند و به اقتضای آن­که اکثر مخاطبانشان جوانان و تودۀ مردم بودند، به سادگی و بی‌پیرایگی کلام و تمثیل روی آوردند. تمثیل­های این دوره معادل مفاهیم غربی آن، حکایت، مَثَل و حکمت است. آخوندزاده تمثیل را معادل درام برای اصلاح اخلاق و عبرت گرفتن خوانندگان و شنوندگان می­داند. روی آوردن به طنز در این دوره سبب رواج تمثیل­های طنزآمیز گردید. نماد در دورۀ مشروطه پیوند محکمی با تمثیل دارد. پیشینۀ پژوهش، با توجه به واژگان کلیدی، دربردارندۀ آثار باارزش و علمی مختلفی است اما در عنوان پژوهش، تمثیل در نثر آخوندزاده، در نوع خود تازه و نو است. ضرورت و اهداف اصلی و فرعی مقاله در آشنایی با نثر مشروطه و شناخت تمثیل در نثر آخوندزاده شکل گرفته است. این پژوهش به شیوۀ استنادی - کتاب­خانه­ای با رویکرد تحلیلی با دامنه­دار کردن گسترۀ مقاله به نثر دورۀ مشروطه و حوزۀ نثر این دوره را به نثر آخوندزاده محدود نموده، و در آثار وی به بررسی و کارکرد تمثیل در نثر آن دوره پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ نثر؛ مشروطه؛ آخوندزاده

مراجع

1. اصلانی، محمدرضا (1385). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز. کتاب­های مرجع، چاپ اول، تهران: انتشارات کاروان.
2. آخوندزاده، میرزافتحعلی (1349). تمثیلات: شش نمایش­نامه، ترجمة محمد باقر داغی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
3. آدمیت، فریدون (1349). اندیشه­های میرزا فتح­علی آخوندزاده. تهران: انتشارات خوارزمی.
4. آرین‌پور، یحیی (1372). از صبا تا نیما، تهران: انتشارات زوار.
5. پارسی‌نژاد، ایرج(1380). روشنگران ایرانی و نقد ادبی. تهران: سخن.
6. جی گریس، ویلیام (1381). ادبیات و بازتاب آن، ترجمه: بهروز غرب‌دفتری، تبریز: خوروش.
7. روح‌الامینی، محمود (1379). نمودارهای فرهنگی و اجتماعی در ادبیات فارسی، تهران: چاپ نقش جهان.
8. قزوینی، عارف (1399). دیوان. مهدی اخوت و محمدعلی سپانلو. تهران: انتشارات نگاه.
9. کرمی، محمد حسین و همکاران (1388). پژوهشی در تئوری و کارکرد طنز مشروطه. متن شناسی ادب فارسی، 1(1)، اصفهان. صص 1-16.
10. کمالی بانیانی، مهدی رضا و حسین آریان (1396)، «شاخه‌ها و شاخصه‌های تمثیل در ادبیات دوره مشروطه». فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. دوره 9، شماره 31، بهار، صفحه 116-92. بوشهر.