سیمای زن در تمثیل های عامیانۀ هرمزگان (بر مبنای قصه‌های گردآوری شده توسط محمدصالح امیری)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 28-53   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدصالح امیری^{* 1}؛ پیمان احمدی²

¹استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر لنگه.

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

این مقاله، تحقیقی در بارۀ جایگاه زنان در فرهنگ عمومی هرمزگان، براساس قصه‌های عامیانۀ هرمزگان می‌باشد. تمثیل‌های عامیانه به عنوان روایت‌هایی مهم، در بسیاری از جوامع به وسیلۀ زنان نقل می‌شوند. در این قصه‌های تمثیلی، تصویری روشن از کارکرد، نقش و وضعیت زنان ترسیم شده است؛ بنابراین بررسی آنها می‌تواند ما را به شناخت هرچه بیشتر وضعیت زنان و زندگی آنها رهنمون گردد. در این مقاله اطلاعات به شیوۀ کتابخانه‌ای گردآوری و با استفاده از روش تحلیل کیفی، تمثیل‌ها بررسی  می‌شوند. ضرورت این پژوهش از آن  جهت است که دریابیم بازتاب تصویر زنان در فرهنگ عامۀ هرمزگان چگونه است. پرسش اصلی این پژوهش این است که: زنان در نگاه راویان این تمثیلات از چه جایگاه و کارکردی برخوردار هستند؟ این پزوهش در دو بخش، فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی زنان را در تمثیل‌های عامیانه بررسی می‌کند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد اگرچه فرهنگ هرمزگان، فرهنگی مردسالار است و نابرابری جنسیتی نیز محدود کنندۀ فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی زنان می‌باشد، اما در بسیاری موارد به ویژه در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی، زنان موضعی فعالانه‌تر دارند. ازدواج برای زنان قصه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و گاهی در انتخاب همسر نیز آزاد‌اند. ذهن اسطوره‌ای راویان این دست از تمثیل‌ها، سبب شده است تا نقش زنان در کارکردها و ژرف ساخت‌های متضاد و متناقض دیده شود.

کلیدواژه‌ها

زن؛ قصه‌های تمثیلی؛ فرهنگ؛ هرمزگان

مراجع

1. آیدنلو، سجاد. (1388)، از اسطوره تا حماسه، چاپ دوم، تهران: سخن.
2. امیری، محمدصالح. (1394)، قصه‌های عامیانه‌ی هرمزگان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر لنگه.
3. امین‌الرعایا، پروین و دیگران. (1393)، "بررسی ویژگی‌های منتسب به زنان در ضرب‌المثل‌های فارسی". در پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش 34. صص 89- 120.
4. ل. پ. اول ساتن، (1374). قصه‌های مشدی گلین خانم، ویراستار اولریش، مارتسولف، ترجمۀ آذر امیرحسینی نیتهامر، سید احمد وکیلیان، چ هفتم، تهران: مرکز.
5. باستین، سمیه. (1396). بررسی برخی از عناصر فرهنگ عامه در افسانه‌های کرشی، بندرعباس: دانشگاه آزاد اسلامی.
6. بختیاری، محمد. (1369). راهنمای مفصل ایران جلد 22 استان هرمزگان، تهران: کاروان.
7. بشیری، محمود، محمودی، معصومه. (1390)، «بررسی مقایسه‌ای موضوعات و درونمایه های مرتبط با زنان در داستان‌های زن محور داستان نویس (1381- 1300)، فصلنامه‌ی زبان و ادب پارسی، ش 47، صص 80- 51.
8. بهمنی، مریم. (1392). "جایگاه قصه‌های عامیانه در ادبیات شفاهی هرمزگان" در پژوهش نامۀ فرهنگی هرمزگان، شمارۀ 5، سال سوم، صص 106-117، بندرعباس: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی.
9. بیات، حسین. (1389). "محوریت زنان در قصه‌های عامیانه" (تحلیل افسانه‌ها به مثابه رویاهای جمعی زنان). در فصلنامه‌ی نقد ادبی، سال دوم، ش 11. صص 87-115. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
10. پارسا نسب، محمد. (13909)، داستان‌های تمثیلی- رمزی فارسی، تهران: چشمه.
11. پورنامداریان، تقی. (1368). «رمز و داستان‌های رمزی» چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی.
12. تقوی، محمد و مینا بهنام. (1391). " تفاوت قصه نویس و قصه گو در داستانِ شیر و گاو از کلیله و دمنه و داستانِ "بیدپای" پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دورۀ 3 شمارۀ 4 (پیاپی 12). تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
13. حسنی، حمیدرضا. (1382). مردم نگاری شهرستان‌های بندر لنگه و بستک، بندرعباس: پژوهش‌های مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی هرمزگان.
14. دریایی، احمد نور. (1384). مراسم آیینی و فولکلور مردم بندر کنگ، تهران: احسان.
15. رحمان دوست، مصطفی. (1377). قصه گویی: اهمیت و راه و رسم آن، ج 3، تهران: رشد.
16. رستمی توکلی، فاطمه و سعیدی، سهراب. (1396). بررسی جایگاه زن در ضرب‌المثل‌های هرمزگان، پژوهش نامۀ اورمزد، دورۀ 10، شمارۀ 39.
17. ریتزر، جورج. (1383)، نظریه‌های جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، چ هشتم، تهران: علمی.
18. ریکور، پل. (1386)، زندگی در دنیای متن؛ شش گفت و گو، یک بحث، ترجمه‌ی بابک احمدی، چ پنجم، تهران: علمی.
19. سبیلی، کریس. (1385)، درآمدی بر نظریه‌های فمینیستی، چیستی فمینیسم، ترجمۀ محمدرضا زمردی، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
20. سعدی، مصلح بن عبدالله. (1389)، بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چ دهم، تهران: خوارزمی.
21. صدرازاده، ماندانا (1389)، نقش قصه‌های تمثیلی در تعلیم و تربیت، فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، د 1، ش 1. تهران.
22. عادلخانی، حسن. (1379). فرهنگ آمره ج 1، اراک: پیام دیگر.
23. _____،____. (1393). نقش قصه گو در پردازش قصه‌های عامیانۀ آمره، در دو فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال دوم، شمارۀ 3. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
24. عطار شیخ فخرالدین محمد. (1391)، تذکره الاولیا، تصحیح محمد استعلامی، چ بیست و سوم، تهران: زوار.
25. فردوسی، ابوالقاسم. (1376)، شاهنامه، جلد 6 و 7، به کوشش سعید حمیدیان، از روی چاپ مسکو، چ چهارم. تهران: قطره.
26. فلسفی میاب، علی، مریم ابوالفتحی و سهراب بناوند. (1379). مردم نگاری شهرستان قشم، بندرعباس: پژوهشکدۀ میراث فرهنگی استان هرمزگان.
27. کمپبل، جوزف. (1385). قهرمان هزار چهره، ترجمه‌ی شادی خسروپناه، مشهد: گل آفتاب.
28. ل. پ. اول ساتن، (1376). قصه‌های مشدی گلین خانم، ویراستار اولریش، مارتسولف، ترجمه‌ی آذر امیرحسینی نیتهامر، سید احمد وکیلیان، چ دوم، تهران: مرکز.
29. لیموچی، کتایون. (1385)، افسانه‌های مردم بختیاری، تهران: پازی تیگر.
30. محجوب، محمدجعفر. (1387). ادبیات عامیانۀ ایران (مجموعه مقالات در بارۀ افسانه‌ها و آداب و رسوم مردم ایران، گردآوری حسن ذوالفقاری). تهران: چشمه.
31. محمدی کله سر، علیرضا. (1395)، داستان تمثیلی، ساختار، تفسیر چند معنایی، زبان و ادبیات فارسی (مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی)، دورۀ 24، شمارۀ 81. دانشگاه خوارزمی، تهران. صص 257-253.
32. مهرشاهی داریوش. (1379)، بررسی علل پیدایش و اهمیت زیارتگاه‌های زرتشتیان در یزد (ایران)، «تحقیقات جغرافیایی»، بهار و تابستان 1379، شمارۀ 56 و 57، صص 117- 102.
33. میرصادقی، جمال. (1390). ادبیات داستانی، ج 6، تهران: علمی.
34. وطن پور، آزاده و کتایون نمیرانیان، (1391). "ریخت شناسی و تحلیل اسطوره‌ای قصۀ عامیانۀ دختر و درخت کنار" در پژوهش‌های انسان شناسی ایران، دورۀ 2 شمارۀ 1. تهران.
35. هدایت، صادق. (1334). نوشته‌های پراکنده، تهران: امیرکبیر.
36. Guerin, Wilfred L. Labor Earle G. Morgan Lee, Reesman Jeanne C. Willingham John R."Ahand book of critical approaches to literature" Fifth edition, NewYork, Oxford University press. 2005.