ایزد بهرام از روایت دینی تا حماسۀ ملّی (مطالعۀ موردی اوستا و شاهنامه)

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 17، شماره 48، شهریور 1399، صفحه 1-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

زیبا اسماعیلی^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیاتو علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید مطهری، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
        ایزد بهرام، ایزدی بزرگ و قدرتمند در آیین مزدیسنا و ایزدی کهن و بسیار محبوب در میان آریایی‌هاست که در اوستا در ده کالبد مختلف جلوه می‌کند. با وجود حضور عمیق در روایت‌های دینی و محبوبیّت عمومی در میان مردم، در حماسه‌های ملّی ظهور محسوسی ندارد. در این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی به این مسأله پرداخته می‌شود که ایزد بهرام در روایت‌های دینی (با تکیه بر اوستا) و روایت‌های ملّی (با تکیه بر حماسه فردوسی) با چه هیأتی حضور می‌یابد. نتایج بررسی­ها نشان داد که ایزد بهرام در حماسۀ فردوسی با کالبد میش و پرندۀ وارغن جلوه می‌کند و به دلیل آمیختگی اسطورۀ وارغن و سیمرغ، در شاهنامه، سیمرغ به جای وارغن معرّفی می‌شود. خصوصیّت ویژۀ پرهای وارغنی که ایزد بهرام در او حلول کرده باشد، با اوست که خجستگی و برخورداری از نیرویی شگفت‌انگیز است. بهبود زخم‌ها، پیشگویی و آگاه بودن از اسرار آفرینش مرتبط با جایگاه ایزدی اوست. 

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: روایت دینی؛ روایت ملّی؛ ایزد بهرام؛ وارغن؛ سیمرغ؛ اوستا و شاهنامه

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن = 4 تیر 1398.jpg

مراجع

 

فهرست منابع  و مآخذ

• آموزگار، ژاله، (1384)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
• آیدنلو، سجاد (1388)، از اسطوره تا حماسه، تهران: سخن
• استروس، لوی، (1361)، توتمیسم، ترجمۀ مسعود راد، تهران: توس.
• اسلامی ندوشن، محمّدعلی، (1390)، داستان داستان‌ها، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
• باقری، مهری، (1376)، دین‌های ایرانی پیش از اسلام، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
• بنونیست، امیل،(1377)، دین ایرانی بر پایۀ متن‌های معتبر یونانی، ترجمۀ دکتر بهمن سرکاراتی، تهران: قطره، چاپ سوم.
• بهار، مهرداد، (1376)، از اسطوره تا تاریخ (مجموعة مقالات)، تدوین ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه، چاپ اوّل.
• ______ ، (1362) پژوهشی در اساطیر ایران (پاره نخست)، تهران: توس، چاپ اوّل.
• بیرل، آن، (1384)، اسطوره‌‌های چینی، ترجمة عبّاس مخبر، تهران: نشر مرکز.
• پرنیان، موسی، بهمنی، شهرزاد، (1391)، «بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه»، نشریه متن­شناسی ادب فارسی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، دورة جدید، سال 4، شمارة 1، ص 110-91
• پور داود، ابراهیم، (1347)، یشت‌ها، ج2، انجمن زردشتیان ایران، تهران: انتشارات دانشگاه و کتابفروشی طهوری، چاپ دوم.
• پورنامداریان، تقی، (1386)، دیدار با سیمرغ ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ چهارم.
• دهخدا، علی‌اکبر، (1373)، لغتنامة دهخدا، زیر نظر دکتر محمّد معین و دکتر سیّدجعفر شهیدی، تهران: موسّسة انتشارات و چاپ دانشگاه، چاپ اوّل.
• رستگار فسایی، منصور (1381) «پیکرگردانی در اساطیر»، مجلۀ مطالعات ایرانی، مرکز تحقیقات فرهنگ و زبان ایران، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال اوّل، شمارۀ دوم.
• ساسانی، اردشیر «شاه ایران»، (بی‌تا)، کارنامه اردشیر بابکان، ترجمة احمد کسروی، به اهتمام وحید دستگردی، تهران: بی‌نا.
• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1384)، منطق‌الطّیر عطّار نیشابوری، ویرایش دوم، تهران: سخن.
• شمیسا، سیروس، (1376)، طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار همراه با مباحثی در آیین مهر، تهران: میترا.
• صفا، ذبیح الله، (1352)، حماسه ‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.
• عفیفی، رحیم، (1374)، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران: توس.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر یکم، دوم و پنجم، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی (کانون فردوسی).
• فرنبغ، دادگی، (1369)، بندهشن، گزارند‌ۀ مهرداد بهار، تهران: توس، چاپ اوّل.
• -کریستن سن، آرتور، (1355)، آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی، تبریز: موسّسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
• کزّازی، میرجلال‌الدّین، (1385)، نامۀ باستان، تهران: سمت، چاپ پنجم.
• کویاجی، جهانگیر کوورجی، (1383)، بنیاد‌های اسطوره و حماسۀ ایران، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: آگه، چاپ دوم.
• مسکوب، شاهرخ، ( 1353)، مقدّمه‌ای بر رستم و اسفندیار، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
• مک کال هنریتا، سرخوش کرتیس وستا، بیرل آن، توب کارل، اورتون گری، (1385)، جهان اسطوره‌ها (2)، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران: نشر مرکز، چاپ اوّل.
• میرفخرایی، مهشید، (1390)، روایات پهلوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• نولدکه، تئودور، (1357)، حماسۀ ملّی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی، تهران: سپه، چاپ سوم.
• نیبرگ، هنریک سموئیل، (1359)، دین‌های ایران باستان، ترجمۀ دکتر سیف‌الدّین نجم‌آبادی، تهران: مرکز مطالعۀ فرهنگ‌ها.
• ‌ ودا، ریگ، (1385)، گزیده سرود‌های وداها: قدیم‌ترین سند زندة مذهب و جامعة هندو، پیشگفتار تارا چند، ترجمة محمّدرضا جلالی نائینی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اوّل.
• وی. دیو. داته، (1385)، وندیداد، ترجمه و پژوهش هاشم رضی، تهران: بهجت، چاپ اوّل.
• یاحقّی، محمّدجعفر، (1375)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیّات فارسی، تهران: سروش، چاپ دوم.
• Bartholomae-christian (1961) altiranischesworterbuch-berlin