زمینه‌های عرفان در شعر معاصر (با تأکید بر اخوان ثالث و هوشنگ ابتهاج)

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 17، شماره 50، اسفند 1399، صفحه 113-132   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

نادر جوادزادگان^*

گروه زبان و ادبیّات فارسی ، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز – ایران

چکیده

چکیده
    عرفان در ادب پارسی از مضمون­های اصلی شعراست و در دورة معاصر و بویژه پس از انقلاب شاعران متعهّدی بدان توجه ژرف کرده‌اند و میزان باورمندی به عرفان و به دنبال آن بسامد ورود مفاهیم عرفانی، همچنین نوع نگاه عرفانی در شعر هر یک از شاعران معاصر متفاوت است و موضوع این مقاله بررسی عرفان در شعر معاصر فارسی است و اهمّیّت این پژوهش به این جهت است که عده­ای معتقدند که شعر معاصر از معشوق حقیقی فاصله گرفته و بیانگر یأس و پوچی است ولی واقعیّت غیر از این است. برای این منظور اشعار شعرای برجسته شعر معاصر مورد ارزیابی قرار گرفته شده و مضامین عرفانی اشعار آنان ذکر شده است. در این بین میزان پرداختن به مسائل عرفانی در شعر مهدی اخوان ثالث از مقبولیت خوبی برخوردار است، امّا به شدت تحت تأثیر مسائل اجتماعی است. امیرهوشنگ ابتهاج نیز با مطالب عرفانی موجود در ادبیّات گذشته آشناست و آنها را در شعرش ورود می‌دهد، امّا عرفان در مرکز توجّه او نیست. در واقع شعر او از عرفانی ملایم برخوردار است. در نتیجه روشن شد که این شاعران اگر چه عارف نیستند ولی به مضامین آن دلبستگی دارند و آن را به شیوه­های گوناگون در اشعار خودمنعکس ساخته­اند.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: عرفان؛ شعر معاصر؛ اخوان ثالث؛ هوشنگ ابتهاج

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتب

• آریا، غلامعلی. (1375). کلیاتی در مبانی عرفان و تصوف ، تهران: پایا، چاپ اوّل.
• ابتهاج، هوشنگ، (1384)، آینه در آینه (برگزیده شعر)، به انتخاب محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: چشمه، چاپ دهم.
• __________، (1385)، راهی و آهی، تهران: سخن، چاپ سوم.
• __________، (1387)، سیاه مشق، تهران: کارنامه، چاپ بیستم.
• __________، (1389)، تاسیان، تهران: کارنامه، چاپ نهم.
• اخوان ثالث، مهدی، (1354)، در حیاط کوچک پاییز در زندان، تهران: توس. چاپ دوم.
• ___________ ، (1361)، آخر شاهنامه، تهران: مروارید. چ هفتم.
• ___________ ، (1370)، ناگه غروب کدامین ستاره (یادنامه مهدی اخوان ثالث)، ویراستار: سحر دریایی و محمّد قاسم‌زاده، بی‌جا: بزرگمهر. چاپ اوّل.
• __________ ، (1371)، ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم، تهران: مروارید، چاپ چهارم.
• __________ ، (1387)، سه کتاب (در حیاط کوچک پاییز، در زندان، زندگی می گوید: امّا باز باید زیست... ، دوزخ امّا سرد)، تهران: زمستان. چاپ هفتم.
• __________ ، (1390)، از این اوستا، تهران: زمستان.
• __________ ، (2535)، ارغنون، تهران: مروارید. چاپ سوم.
• __________ ، (2536)، زمستان، تهران: مروارید. چتپ ششم.
• حسینی، سیّد سکندر، (1398)، جلوه‌های عرفان در اشعار هوشنگ ابتهاج سایه، مجلّة فرهنگ اسلامی، شماره 92-83.
• روزبه، محمّدرضا، (1379)،سیر تحوّل غزل فارسی از مشروطیّت تا انقلاب، تهران: روزنه.
• سجّادی، سیّد ضیاالدّین، (1372)، مقدّمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوّف ، تهران: سمت، چاپ نوزدهم.
• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1393)، ه . ا. سایه، آیینه در آیینه، تهران: چشمه
• ______________، (1391)، ادوار شعر فارسی، تهران: سخن.
• شمیسا، سیروس، (1389)،انواع ادبی، تهران: میترا.
• مقدادی، بهرام، (1378)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: فکر روز.
• هدایتی، هاجر، (1395). عرفان در شعر فارسی، پایان‌نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.

 

ب- نشریات و مجلاّت

• شریفی و صادقی، غلامحسین و ریحانه، (1388)، بازتاب مفاهیم عرفـانی و اخلاقـی در اشـعار هوشنگ ابتهاج، پژوهش­نامه زبان و ادب فارسی، سال اول، ش 2، تابستان88، صص 156-129.
• فاموری، مهدی؛ بازیار، راضیه، (1391)، نگاهی به تغنیات مهدی اخوان ثالث، مطالعات زبان و ادبیّات غنایی، دوره 2، صص 94-77.
• کشاورز، فاطمه، (1376)، شعر و عرفان در اسلام، ایران نامه، شمارة 61، صص 138-133.
• مرادی، عبدالله؛ نیکخواه، مظاهر؛ خسروی، حسین، (1396)، درون مایه‌های عرفانی در اشعار هوشنگ ابتهاج، عرفان اسلامی، شمارة 54، صص 290-275.
• موسوی، سیّدکاظم، (1382)، تجلّی قرآن و حدیث در اشعار مهدی اخوان ثالث، مجلّة کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شمارة 73.