نقد جامعه‌شناختی مجموعه داستان کوتاه «طعم گس خرمالو» اثر زویا پیرزاد

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 17، شماره 50، اسفند 1399، صفحه 201-226   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

منصوره باقری مزرعه¹؛ عبدالرضا مدرس زاده^{* 2}؛ فاطمه حیدری³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

²گروه زبان و ا دبیّات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

³گروه زبان و ا دبیّات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

چکیده
      کتاب طعم گس خرمالو از زویا پیرزاد در سال 1376 منتشر شد و مورد توجّه بسیاری قرار گرفت. هدف از این پژوهش، نقد جامعه‌شناختی این اثر و مطالعة چگونگی بازنمایی جامعه در جهان تخیّلی داستان‌های کوتاه این مجموعه است. نقد جامعه‌شناختی ادبیّات یکی از شیوه‌های کاربردی در تحلیل متون ادبی به‌ویژه رمان است که تناظر میان ساختار اجتماع و ساختار زیبایی‌شناختی داستان را بررسی می‌کند. در نقد این اثر، آرای جورج لوکاچ، بنیان‌گذار این رشته و شیوة ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن مبنای کار بوده است. نتایج به‌دست آمده از روش تحلیلی ـ توصیفی نشان می‌دهد که دغدغة اصلی پیرزاد، ترسیم سیمای زن در جامعه و پیمودن مسیر تحوّلی است که با خودآگاهی آغاز می‌شود و به تغییر در جایگاه اجتماعی می‌انجامد. او به ‌عنوان نویسنده‌ای رئالیست به ‌خوبی توانسته است در داستان‌های خود، ورود مجدّد مدرنیته به ایرانِ پس از جنگ، تغییر ارزش‌ها، شکاف نسلی، افزایش سهم زنان در فعالیت‌های اجتماعی و به ‌طور کلّی روند دگرگونی جامعة ایرانی را نشان دهد؛ روندی که در نهایت به تغییراتی اساسی در نیمة دهة هفتاد منجر شد. همچنین تأیید می‌شود که این شیوة نقد ابزارهای لازم را برای تحلیل و تفسیر داستان کوتاه فارسی، در اختیار دارد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: نقد جامعه‌شناختی ادبیّات؛ جورج لوکاچ؛ ساخت‌گرایی تکوینی؛ لوسین گلدمن؛ زویا پیرزاد؛ طعم گس خرمالو

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتاب‌ها

1- آبراهامیان، یرواند، (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمة محمّدابراهیم فتاحی، تهران: نی، چاپ چهارم.

2- ارشاد، فرهنگ، (1394)، کندوکاوی در جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، تهران: آگه، چاپ دوّم.

3- پارسانسب،‌ محمّد، (1387)، جامعه‌شناسی ادبیات فارسی از آغاز تا سال 1357، تهران: سمت، چاپ اوّل.

4- پیرزاد، زویا، (1395)، سه کتاب، تهران: مرکز، چاپ چهل ‌و دوّم.

5-ساعی، ایرج، (1392)، پژوهش در جای خالی سلوچ، تهران: بهمن برنا.

6- عسگری‌حسنکلو، عسگر، (1394)، جامعه‌شناسی رمان فارسی، تهران: نگاه، چاپ اوّل.

7- فتوحی، محمود، (1395)، سبک‌شناسی (نظریّه‌ها، رویکردها و روش‌ها)،‌ تهران: سخن، چاپ سوّم.

8- قبادزاده، ناصر، (1381)، روایتی آسیب‌شناختی از گسست نظام و مردم در دهة دوّم انقلاب، تهران: فرهنگ گفتمان، چاپ اوّل.

9- لوکاچ، جورج، (1396)، جامعه‌شناسی رمان، ترجمة محمّدجعفر پوینده، تهران: ماهی، چاپ دوّم.

10- مصباحی‌پور ایرانیان، جمشید، (1358)، واقعیّت اجتماعی و جهان داستان، تهران: امیرکبیر، چاپ اوّل.

11- میرعابدینی، حسن، (1392)، هشتصد سال داستان کوتاه ایرانی (از 1300 تا 1360)، جلد اوّل، تهران: کتاب خورشید، چاپ پنجم.

 

ب: مقالات

12- پاک‌نیا، محبوبه و نسیم جانفدا، (1393)، «سنّت نوشتاری زنان (مطالعة موردی دو نسل از نویسندگان زن ایرانی سیمین دانشور و زویا پیرزاد)»، زن در فرهنگ و هنر، شمارة 1، از 45-60.

13- ترکمانی، وجیهه و ساناز چمنی‌، (1393) «پرسونا از دیدگاه زویا پیرزاد»، بهارستان سخن، شمارة 26، از 145-162.

14- حائری، شهلا و سمانه رودباری، (1391)، «بررسی وجوه زیبایی‌شناختی نوشتار زویا پیرزاد در سه مجموعه داستان «مثل همة عصرها»، «طعم گس خرمالو» و «یک روز مانده به عید پاک»»، مطالعات نقد ادبی، شمارة 29، از 73-88.

15- حق‌شناس، علی‌محمّد، (1381)، «در خلوت راوی (نقد و بررسی رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم)»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شمارة 60، از 54-61.

16- حیدری،‌ فاطمه و سهیلا بهرامیان، (1389)، «زنان سلطه و تسلیم در آثار زویا پیرزاد»، فصلنامة اندیشه‌های ادبی، شمارة 6، از 125-145.

17- دارابی، علی، (1394)، «طبقة متوسّط جدید و توسعة سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی»، مطالعات توسعة اجتماعی ایران، شمارة اوّل، دورة هشتم، از 7-20.

18- رشیدی، سمیّه و الناز معتمدی، (1392)، «نقد و بررسی نشانه‌ها در داستان «لکّه‌ها» از زویا پیرزاد»،  پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارة 14، از 181-208.

19- رضی،‌ احمد و عبدالله راز، (1394)، «بازخوانی انتقادی نقد جامعه‌شناختی در ایران با تکیه بر مقالات علمی ـ پژوهشی»، پژوهش‌های ادبی، شمارة 47، از 9-36.

20- زیباکلام، صادق و دیگران، (1389) «علل روی کار آمدن خاتمی (دولت اصلاحات 1376)»، فصلنامة تحقیقات سیاسی و بین‌المللی. شمارة 3، از 51-76.

21- زیما، پیرو، (1392)، «روش‌های تجربی و دیالکتیکی در جامعه‌شناسی ادبیّات»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات، محمّدجعفر پوینده، چاپ سوّم، انتشارات نقش جهان، از 115-130.

22- عاملی رضایی، مریم، (1394)، «الگوی پیشنهادی برای تطبیق نظریّة جامعه‌شناسی با ساختار ادبی اجتماعی رمان فارسی»، ادبیّات پارسی معاصر، شمارة 1، از 63-84.

23- ___________ ، (1396) «تحلیل مناسبات نسلی در رمان فارسی دو دهه از 1370 تا 1390»، ادبیّات پارسی معاصر، شمارة 2، از 83-  105.

24- فرهنگی، سهیلا و زهرا صدیقی چهارده، (1392)، «خوانش رمزگان‌های اجتماعی در مجموعه داستان «طعم گس خرمالو» اثر زویا پیرزاد (با رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی)»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 29، از 33-56

25- گلدمن، لوسین، (1392)، «جامعه‌شناسی ادبیّات»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات، محمّدجعفر پوینده، چاپ سوّم، انتشارات نقش‌جهان، از 49-64.

26- لنار، ژاک، (1392)، «جامعه‌شناسی ادبیّات و شاخه‌های گوناگون آن»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات، محمّدجعفر پوینده، چاپ سوّم، انتشارات نقش جهان، از 65- 80.

27- محمّدی، علی و عذرا محمّدی، (1394)، «نقد جامعه‌شناختی آثار زویا پیرزاد (سه کتاب، چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، عادت می‌کنیم)»، همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی دانشگاه محقّق اردبیلی، دورة 10، از 134-142.

28- نیکوبخت، ناصر و دیگران، (1391)، «روند تکوین سبک زنانه در آثار زویا پیرزاد»، فصلنامة نقد ادبی، شمارة 18، از 119-152.

29- هواکو، جورج، (1392)، «جامعه‌شناسی رمان در مکزیک (1915-1965)»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات، محمّدجعفر پوینده، چاپ سوّم، انتشارات نقش‌جهان، از 257-264.

30- یانس، ندا و دیگران، (1398)، «بررسی و تحلیل سبک فمینیستی رمان «سه کتاب» اثر زویا پیرزاد»، نخستین کنفرانس ملی علوم اجتماعی و توسعه، دانشگاه پیام‌ نور استان فارس، از 1-11.

31- ___________، (1398)، «بررسی سبک‌شناسی و جامعه‌شناختی «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» با تأکید بر رویکرد لوسین گلدمن»، فصلنامة قند پارسی. شمارة 4، 21 – 39.