نشانه‌شناسی حافظۀ فرهنگی «هزار و یک شب» و «هزار و یک روز»

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مقاله 4، دوره 5، شماره 18، اسفند 1400، صفحه 66-79   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

رضا طاهری¹؛ اسماعیل آذر^{* 2}؛ ساره زیرک³

¹دانشجوی دکترای زبان وادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران

²دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم وتحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران

³استادیار گروه زبان وادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران

چکیده

«هزار و یک شب» و «هزار و یک روز» از رستۀ ادبیات عامیانۀ فارسی و بخش معنادار حافظۀ تاریخی فرهنگ مردم ایران‌اند. این دو اثر که در بستر زبان فارسی و سپهر نشانگانی فرهنگ خودی (ایرانی) برای ایجاد هنجار و نظم سیستم فرهنگی ایجاد شده بودند در فرایند ترجمه موجب شگفتی فرهنگ دیگری شدند و در گذر زمان بر ادبیات جهان تأثیر بسزایی گذاشتند. این دو اثر با همسانی‌ نشانه‌ها، چینش نشانه‌ای و دلالت معنایی در سپهر نشانگانی و متون همریخت قصه‌های ایرانی این پرسش را تولید می‌کنند که مناسبات این دو اثر در حافظۀ متن ادبیات جهان چگونه است؟ از این رو این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی بر پایۀ نظریۀ نشانه‌شناسی فرهنگی یوری لوتمان، مطالعۀ ارتباط دوسویه و نقش‌مند میان نظام‌های نشانه‌ای متفاوت، با بررسی ترجمه‌ها و متون تأثیرگرفته از این دو اثر در حافظۀ فرهنگی ادبیات جهان نتیجه می‌گیرد: نشانه‌های فرهنگی این دو کتاب بازنمونی از ستیز، مدارا و گفتگوی انسان ایرانی با طبیعت، جامعه و با فرهنگ‌های مجاور است. ترجمۀ این قصه‌ها گفتمان فرهنگ ایرانی با فرهنگ‌های دیگری بود. شروع این گفتمان با تکرار و تسلسل تولید ترجمه‌ همراه بود، سپس با تأثیرگذاری بر شیوۀ تولید متن‌های جدید بر پایۀ الگوی قصه‌های ایرانی، خودکارشدگی و بازتاب آن در فرهنگ‌های دیگری موجب تحول آن فرهنگ‌ها شد.

کلیدواژه‌ها

هزار و یک شب؛ هزار و یک روز؛ نشانه‌شناسی فرهنگی؛ خود و دیگری؛ سپهر نشانه‌ای

سایر فایل های مرتبط با مقاله

4.pdf

مراجع