بررسی مقایسه‌ای پیوند دین و سیاست در کتاب علم سعادت و سیرالملوک

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مقاله 7، دوره 5، شماره 18، اسفند 1400، صفحه 119-138   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

طیبه رحمانی¹؛ سهیلا موسوی سیرجانی^{* 2}؛ عبدالحسین فرزاد³

¹دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.

چکیده

کتاب علم سعادت‌ در سال 1070میلادی درست یک سال پس از باز شدن دروازه‌های آناتولی به روی ترک­ها در جنگ ملازگرد به وسیلۀ یوسف­خاص حاجب به رشتۀ تحریر درآمد. این اثر که در زبان ترکی باستانی به معنای علم ادارۀ دولت به کار می‌رود، طی قرون متمادی، مهم‌ترین کتاب راهنمای بسیاری از دولتمردان و سلاطین بوده است. این کتاب، از نظر عنوان، شباهت‌های نزدیک با سیاست‌نامه یا سیرالملوک خواجه ‌نظامّالملک طوسی دارد. سیاست‌نامه یکی از ارزشمندترین آثار سدۀ پنجم زبان و ادبیّات ‌فارسی است که علاوه بر آنکه در ادبیّات فارسی حائز اهمیّت است، در متون تاریخی و حقوق ‌عمومی نیز اهمیّت فراوانی دارد. بخش‌هایی از این اثر، مرتبط با اصول و آیین ملک‌داری براساس شریعت است. در این پژوهش، تلاش شده­است تا با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و روش توصیفی- تطبیقی و با ابزار کتابخانه‌ای، وجوه افتراق و تشابه مطالب دو کتاب در رابطه با موضوع پیوند دین و سیاست، بازنمایاند و از این‌ راه، تفاوت اندیشۀ سیاسی دو نویسنده را تا حدّ امکان مشخص نماید. با بررسی این دو اثر این نتیجه حاصل گردید که سلاطین ترک در طول تاریخ از شاه آرمانی به سلطنت متغلبانه و از دین­یاری به دین‌پژوهی، تغییر ماهیّت دادند و با توجّه به روحیۀ جنگ سالارانۀ آن‌ها و در جهت تجدید نظم کهن ایرانی، با نفوذ وزرا سعی شد که اقتدار پادشاهان قراخانی و سلجوقی در مجرایی قانونی و نظام­مند محدود شود.

کلیدواژه‌ها

آیین کشورداری؛ خواجه نظام المک طوسی؛ دین و سیاست؛ سیاست‌نامه؛ علم سعادت؛ یوسف‌خاص حاج0000ب

مراجع