بررسی احراز رابطه علّیّت در فرض تعدد عوامل مختلف در وقوع جنایت علیه نفس در فقه و حقوق ایران

فقه و مبانی حقوق اسلامی

دوره 14، شماره 2، شهریور 1400، صفحه 209-230   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

عبدالامیر نیسی¹؛ فرج الله براتی^{* 2}؛ سید جاسم پژوهنده³

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، ،دانشکده علوم انسانی واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران .. [e-mail]

²استادیارگروه فقه ومبانی حقوق اسلامی،دانشکده علوم انسانی واحد اهواز،دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران .(نویسنده مسئول) [e-mail]

³استادیار گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی ، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

یکی از شرایط تحقق مسئولیت کیفری، احراز رابطه علّیّت بین فعل مرتکب و نتیجه مجرمانه است. سؤالی که مطرح می‌شود این است که رابطه علّیّت در حالت اجتماع عوامل متعدد در جنایت علیه نفس (قتل) به‌صورت اجتماع مباشرین متعدد و یا اجتماع اسباب متعدد و یا به‌صورت اجتماع سبب و مباشر چگونه احراز می‌شود؟
به‌منظور پاسخ به این سؤال باید گفت که گاهی این عوامل متعدد در عرض یکدیگر قرار دارند یعنی تأثیر عوامل در تحقق نتیجه (وقوع جنایت علیه نفس)، متوقف بر وجود یکدیگر نمی‌باشد، بلکه به طور مستقل و هم‌زمان با تأثیر سایر عوامل، منجر به ایجاد نتیجه واحد، می‌شوند هرچند زمان وقوع رفتار هریک از عوامل مؤخر یا مقدم بر دیگری باشد و گاهی در طول هم قرار دارند به این معنا که تأثیر عوامل هم‌زمان نبوده و به طور غیرمستقیم در تحقق نتیجه نقش داشته‌اند، و جنایت، مستند به همه عوامل نیست. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در خصوص اجتماع سبب و مباشر ملاک را انتساب عرفی جنایت قرار داد و نحوه‌ی مسئولیت هریک از سبب و مباشر را به میزان تأثیرشان قرار داده است. در صورت تعدد مباشر به‌صورت عرضی، نتیجه مجرمانه به‌حساب تمام عوامل گذاشته می‌شود همچنین، در فرض تعدد اسباب به‌صورت عرضی حکم به تساوی مسئولیت داده شده در اجتماع طولی اسباب، قانون‌گذار در مادّه 535 ابتدا سبب مقدم در تأثیر را پذیرفته ولی در ادامه، با آوردن قیودی از این قاعده عدول کرده است.

کلیدواژه‌ها

رابطه علّیّت؛ سببیت؛ قتل (جنایت علیه نفس)؛ سبب و مباشر؛ اجتماع اسباب

مراجع