تطبیق مفاهیم تمثیلی و نمادین سگ در آثار حماسی، غنایی و عرفانی (با تکیه بر شاهنامۀ فردوسی، خمسۀ نظامی و مثنوی مولوی)

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 54-81   

نویسندگان

حمید ایاز^{* 1}؛ عاطفه تیموری²

¹دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ایران

²مربی زبان و ادبیات فارسی، واحد قروه، دانشگاه آزاد اس‍ﻼمی، سنندج ایران

چکیده

نماد، یک شگرد بیانی است که به جای اشارۀ مستقیم به موضوعی، آن را غیرمستقیم و به واسطۀ موضوعی دیگر یا به شیوۀ تمثیل بیان می‌کند. نماد در قلمرو ادبیّات هماره نقش‌آفرین بوده‌است. نمادها بخشی از فرهنگ یک ملّت هستند که برای درک اسطوره‌های آن ملّت باید به مفاهیم آن‌ها پی برد. جانوران از مصادیقی هستند که با نمادها در پیوندند.
این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و شیوۀ تحلیلی ـ تطبیقی نوشته شده است و هدف آن بررسی مفاهیم نمادین و تمثیلی سگ در آثار حماسی، غنایی و عرفانی (با تکیه بر شاهنامۀ فردوسی، خمسۀ نظامی و مثنوی مولوی) است و می‌خواهد به این پرسش‌ها پاسخ دهد: در اوستا و متون پهلوی در مورد سگ چه نگرشی وجود دارد؟ سگ در هر یک از آثار مورد بررسی در چه مفاهیم نمادین و تمثیلی به کار رفته‌ است؟ آیا بین مفهوم نمادین و تمثیلی سگ در آثار مورد بررسی تطابق وجود دارد؟ کدام مفهوم مایۀ حماسی، کدام، مایۀ غنایی و کدام، مایۀ عرفانی دارد؟

کلیدواژه‌ها

نماد؛ تمثیل؛ سگ؛ ادبیات حماسی؛ ادبیات غنایی؛ ادبیات عرفانی

مراجع

1. آموزگار، ژاله. 1382. ارداویراف‌نامه. تهران: معین.
2. پورداود، ابراهیم. 1386. فرهنگ ایران باستان. تهران: اساطیر.
3. دادگی، فرنبغ‌. 1385. بندهش. مهرداد بهار. تهران. توس.
4. دوستخواه، جلیل. 1385. اوستا، کهن‌ترین سرودهای ایرانیان. تهران: مروارید.
5. دهخدا، علی‌اکبر. لوح فشرده لغت‌نامه. تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
6. زمانی، کریم. 1387. شرح جامع مثنوی معنوی. ج اول تا ششم. تهران: اطلاعات.
7. شوالیه، ژان ـ گربران‌، آلن.1379. فرهنگ نمادها. سودابه فضایلی. تهران. انتشارات جیحون.
8. قلی‌زاده، خسرو. 1392. دانش‌نامۀ اساطیر جانوران. تهران. نشر پارسه.
9. کزازی، میرج‍ﻼل‌الدین.1385. نامۀ باستان (جلد یک تا نه). تهران. سمت.
10. معین، محمد. 1371. فرهنگ معین. تهران. امیر کبیر.
11. مولوی، ج‍ﻼل الدین. 1371. مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. تهران. انتشارات پژوهش
12. نظامی گنجه‌ای 1391. لیلی و مجنون. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران. انتشارات امیرکبیر.
13. ــــــــــــــ. 1391. مخزن اﻻسرار. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران. انتشارات امیرکبیر.
14. ــــــــــــــ. 1391. هفت‌پیکر. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران. انتشارات امیرکبیر.
15. ــــــــــــــ. 1392. خسرو و شیرین. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران. انتشارات امیرکبیر.
16. ــــــــــــــ. 1393. شرفنامه. تصحیح بهروز ثروتیان. تهران. انتشارات امیرکبیر.