بررسی استعارۀ مفهومی «مِی» در ادبیّات مکتب‌خانه‌ای ایران

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 18، شماره 51، خرداد 1400، صفحه 47-66   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نسرین جبار خلجی بناب¹؛ عزیز حجاجی کهجوق^{* 2}؛ آرش مشفقی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

²گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

³گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

چکیده

چکیده
استعاره موضوعی اساسی و بنیادین در مطالعات زبان‌شناسی شناختی، ابزاری برای تفکّر، درک و شناخت مفاهیم انتزاعی است. از دستاوردهای زبان‌شناسی شناختی کشف این حقیقت است که زبان‌ها اغلب برای ملموس کردن مفاهیم انتزاعی، از استعاره­های مفهومی بهره می­برند. استعاره­های مفهومی به توضیح حوزۀ مقصد که حوزه­ای انتزاعی است، از طریق حوزۀ مبدأ که حوزه­ای ملموس است، می­پردازند. در «ادبیّات مکتب‌خانه‌ای » که بخش مهمّی از ادبیّات عامّه را در بر گرفته‌ است، «مِی» از واژگانی است که قلمرو معنایی گسترده ای داشته و از مِیِ انگوری و عرفانی پیشی می گیرد و مفهومی انتزاعی پیدا می کند. هدف از این پژوهش که به روش مطالعۀ کتابخانه‌ای و بر اساس رویکرد توصیفی – تحلیلی صورت گرفته، شناسایی معانی استعاری و کنایی  «مِی» در ادبیّات مکتب‌خانه‌ای ایران می‌باشد. بر این اساس آثار مکتب‌خانه‌ای  منظوم و منثور از نظرگاه استعاری  و با بهره گیری از آرای زبان‌شناسانی چون، «جورج لیکاف» و «مارک جانسون» مورد مطالعه قرار گرفته و 19 مورد عبارت استعاری یا نگاشت (انگاره)، درحوزۀ «مِی» استخراج گردیده است، که عبارتند از: غفران، بیهوشی، مسلمانی، شفا، گلستان دین، صفا، مستی، یاریگر، دوای دل، عشق، کهنه، طهور، رقص و سماع، غارتگر، زایل‌کنندۀ آدمیّت، هوشیاری، نیرومندی، رسوایی و تقدّس. وجود نوعی وحدت و هماهنگی نسبی در حوزۀ معنایی، مشخّصۀ بارز این انگاره‌هاست و ‌انگارۀ «مِی عشق است.» گزارۀ بنیادین متن است که ذهنیّت استعاری «مِی نوشی» را در متون غنایی و عاشقانۀ مکتب‌خانه‌ای بازتاب داده است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: زبان‌شناسی شناختی؛ استعاره؛ استعارۀ مفهومی؛ ادبیّات مکتب‌خانه‌ای؛ نگاشت «مِی»

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتاب‌نامه

• قرآن کریم، (1389)، محمودیان، مهدی با همکاری واحد پژوهش بیت القرآن امام علی (ع)، قم: اسوه.
• انوشه، حسن، (1381)، فرهنگ‌نامۀ ادب فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• الفتی تبریزی، شرف الدّین حسین، (1362)، رَشَفُ الاَلحاظ فی کَشفُ الالَفاظ، فرهنگ اصطلاحات استعاری صوفیّه، به تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
• بارسلونا، آنتونیو، (1390)، استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، ترجمة فروزان سجودی و دیگران، تهران: نقش جهان.
• حافظ شیرازی، شمس‌الدّین محمّد، (1379)، دیوان اشعار، تدوین و تصحیح رشید عیوضی، تهران: امیرکبیر.
• خیّام، عمربن ابراهیم، (1312)، نوروزنامه، به کوشش علی حصوری، تهران: طهوری.
• داوری اردکانی، رضا و دیگران، (1393)، زبان استعاری و استعاره های مفهومی، تهران: هرمس.
• ذوالفقاری، حسن؛حیدری، محبوبه، (1391)، ادبیّات مکتب خانـه‌ای ایـران، تهـران: رشـدآوران.
• رضی، هاشم، (1381)، آیین مهر، تهران: بهجت.
• روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی، (1391)، مقدّمه‌ای بر معناشناسی شناختی، تهران: علم.
• ساسانی، فرهاد، (1383)، استعاره‌ مبنای تفکّر و زیبایی آفرینی، تهران: سورة مهر.
• سراج طوسی، ابی نصر عبدالله بن علی، (1382)، اللّمع فی التّصوّف، تصحیح رونالد آلن نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبتی، تهران: اساطیر.
• مایل هروی، نجیب، (1372)، اندر غزل خویش نهان خواهم گشتن (سماع نامه های فارسی)، تهران: نی.
• مشعشعی، پانته آ، (1379)، «استعاره در زبان فارسی»، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علّامه طباطبایی.
• هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، (1384)، کشف المحجوب، تهران: سروش.

 

ب: مقالات

• افرایشی آزیتا، صامت جوکندان، سیّدسجّاد، (1391)، «استعاره‌های مفهومی رنگ در زبان فارسی»، دانشگاه علاّمه طباطبایی تهران، شماره 280، صص: 54-42.
• تقی پوری حاجبی، ساناز، پاشائی فخری، کامران، عادل زاده، پروانه، (1397)، «بررسی تطبیقی استعاره‌های مفهومی حوزة خشم در رمان‌های شوهر آهوخانم و هرگز رهایم مکن»، فصلنامة مطالعات ادبیّات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، سال 12، شماره 48، صص: 53-35.
• _____________ ، (1398)، «استعاره‌های مفهومی در طبقه بندی جدید در رمان‌های علی محمّد افغانی و کازوئوایشی گورو»، فصلنامة مطالعات ادبیّات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، سال 13، شماره 49، صص: 146-125.
• راکعی، فاطمه، (1388)، «تحلیل استعاره در شعر قیصر امین‌پور»، فصلنامة پژوهش‌های ادبی، شماره 26، صص: 99-77.
• صادقی تحصیلی، طاهره؛ دریکوند، عصمت، (1395)، «استعاره مفهومی در دیوان میرنوروز»، فصلنامة فرهنگ و ادبیّات عامه، سال 4، شمارة 9، صص:24-1.
• قلی‌زاده، حیدر؛ خوش سلیقه، محبوبه، (1389)، « ‹باده› و ‹می› و تعابیر آن در شعر فارسی»، عرفان اسلامی (ادیان و عرفان) دورة 6، شماره 23، صص: 184-147.
• قنبری، محمّدرضا، (1386)، «نگاهی به مکتب خانه»، فرهنگ مردم ایران، سال چهارم، شمـارۀ نهم، صص 119-139.
• کریمی، فاطمه؛ علامی، ذوالفقار، (1392)، «استعاره‌‌های مفهومی در دیوان شمس بر مبنای کنش حسّی خوردن»، فصلنامة نقد ادبی، سال 6، شمارة 24، صص: 168-143.
• گلفام، ارسلان، (1388)، «استعاره‌ زمان در شعر فروغ فرّخزاد از دیدگان زبان شناسی شناختی»، فصلنامة علمی پژوهشی نقد ادبی، سال 2، شمارة 7، صص: 136-121.