بررسی و تحلیل ایهام و انواع آن در دیوان عالمی داراب‌جردی (شاعر قرن دهم)

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 18، شماره 51، خرداد 1400، صفحه 137-160   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اعظم بازگیر الوار¹؛ محمود طاووسی^{* 2}؛ مریم امیرارجمند²؛ فاطمه امامی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

²گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.

چکیده

چکیده
ایهام، یکی از بدیعی­ترین آرایه­های ادبی است که شاعران و نویسندگان بدان سخن خود را رازناک کرده­اند. این آرایه را از انواع هنجار­گریزی معنایی می­دانند که در محور هم­نشینی و مجاورت به وجود می­آید. گوینده در این صنعت از واژه یا عبارت و جمله­ای در کلام استفاده می­کند که به جهت پیوندی که با دیگر اجزا و سازه­های کلام دارد، باعث تبادر چند معنا در ذهن می­شود. اگرچه ایهام در شعر خاقانی جایگاهی مهمّ دارد، در سبک عراقی بویژه شعر سعدی و در نهایت کلام حافظ به اوج خود می‌رسد؛ لیکن باید گفت که توجّه به رعایت تناسب­ها، روابط معنایی میان کلمات و اجزای بیت نیز یکی از گرایش­های مرسوم عصر صفوی است. عالمی داراب­جردی متوفّی975ه‍.ق در شیوۀ شاعری از پیروان سبک عراقی بویژه طرز شاعری سعدی و حافظ است. به همین مناسبت، صنعت ایهام و انواع آن مانند: ایهام تناسب45، ایهام ترجمه28، ایهام مرشّحه11، ایهام موشّحه12، ایهام دوگانه‌خوانی10، ایهام تبادر10، ایهام تضادّ9، ایهام مبیّنه6، هم ­چنین ایهام از نوع تصویری آن در محدوده عبارت وجمله در شعر وی جلوه­ای بارز یافته ­است. پژوهش حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی انجام یافته­، کوششی در جهت شناخت انواع صنعت ایهام در نسخة خطّی منظوم برجای مانده از میرزا سهراب متخلّص به عالمی داراب­جردی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: ایهام؛ عالمی داراب‌جردی؛ سبک عراقی؛ نسخة خطّی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

1- ابن معتز، عبدالله، (2001)، البدیع، با مقدّمه و تعلیق کراتشقوفسکی، بغداد.

2- انوشه، حسن، (1381)، فرهنگ نامۀ پارسی، دانش­نامةادب فارسی، جلد دوم، تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، چاپ دوم.

3- حسینی، امیرمحمود، (1384)، بدایع صنایع، تصحیح رحیم مسلمانیان قبادیانی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار، چاپ اوّل.  

4- دهخدا، علی اکبر، (1372)، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اوّل از دورة جدید.

5- رازی، شمس قیس محمّد، (1360)، المعجم فی معاییر الاشعار العجم، به تصحیح مدرّس رضوی، تهران: کتاب­فروشی زوّار، چاپ سوم.

6- راستگو، محمّد، (1379)، ایهام در شعر فارسی، تهران: سروش، چاپ اوّل.

7- شمیسا، سیروس، (1383)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس، چاپ یازدهم.

8- عالمی داراب­جردی، میرزا سهراب، (975ق)، نسخه خطّی، فهرست نسخ خطّی ایران، جلد پانزدهم.

9- فرصت­الدّوله شیرازی، محمّد نصیربن جعفر، (1379)، آثار عجم، تصحیح و تحشیه: منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.

10- کاشانی، میرتقی­الدّین، (1392)، خلاصه الاشعار و زبده الافکار(بخش شیراز و نواحی آن)، تصحیح نفیسه ایرانی، تهران: امیرکبیر، چاپ اوّل.

11- کاشفی سبزواری، میرزا حسین واعظ، (1369)، بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، ویراستۀ میرجلال­الدّین کزّازی، تهران: مرکز.

12- کزّازی، میرجلال­الدّین، (1373)، بدیع؛ زیبایی شناسی سخن پارسی، کتاب ماد، تهران: نشر مرکز، چاپ دوم.

13- گرکانی، شمس‌العلماء محمّد حسین، (1377)، ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری، تبریز: احرار.

14- وحیدیان­ کامیار، تقی، (1379)، بدیع از دیدگاه زبان­شناسی، تهران: دوستان.

15- وطواط، رشیدالدّین محمّد، (1339)، دیوان به انضمام حدایق السحر، مقابله و تصحیح سعید نفیسی، تهران: باران.

16- همایی، میرجلال­الدّین، (1379)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما، چاپ هفدهم.

 

ب – مقالات

17- چناری، امیر، (1392)، «نگاهی نو به ایهام»، پژوهش­نامة نقد ادبی و بلاغت، سال دوم، شمارة 2، پاییز و زمستان، صص: 115- 134.

18- طاهری، حمید، (1389)، «رویکردی به ایهام در غزلیّات حافظ»، نشریه ادب و زبان، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنرکرمان، شمارة 28، شمارة پیاپی25، صص: 113- 138.

19- کریمی­فرد، غلامرضا، (1393)، «بررسی تطبیقی زیبایی­شناسی ایهام در بلاغت عربی و فارسی»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش­های تطبیقی، دورة2، شمارة1، بهار وتابستان، صص: 99-134.