ارزیابی و اولویت‌بندی فضاهای زمین‌گردشگری آبی با تأکید بر نقش مدیریت شهری(مطالعه موردی: منطقه دماوند)

آمایش محیط

دوره 14، شماره 55، اسفند 1400، صفحه 191-212   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

آزاده اربابی سبزواری^*

دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

چکیده

 
زمین‌گردشگری یا ژئوتوریسم، یکی از گونه‌های مهم اکوتوریسم به شمار می‌رود که بر ترویج ارزش‌های میراث زمین، حفاظت از آن‌ها و تأکید بر جنبه‌های فرهنگی، اکولوژیکی و اقتصادی و توسعه اقتصادی جامعه میزبان دارد. شهرها و روستاها نقش مهمی در سنجش اولویت‎ها و ارزش‎های فضاهای زمین‌گردشگری و اولویت‌بندی آن‌ها داشته و با استفاده از تصمیم‌گیری‎ها و درگیر کردن نهادهای شهری و امکانات و خدمات گردشگری شهری می‌تواند در ارائه چشم‌انداز مطلوب زمین‌گردشگری مؤثر بوده و همچنین در زمینه ترویج توسعه پایدار و حفاظت پایدار نقش مؤثری داشته باشد. منطقه دماوند با داشتن مجموعه فرایندهای آبی رودخانه‌ای، آبشار و دریاچه، از مقاصد زمین‌گردشگری محسوب می‌شود. در این پژوهش، ارزیابی و اولویت‌بندی فضاها و سایت‌های زمین‌گردشگری مرتبط با فرایندهای آبی منطقه دماوند را با تأکید بر نقش شهرها و قابلیتهای آن، به‌منظور ارائه یک چشم‌انداز بهینه برای مدیریت زمین‌گردشگری در دستور کار قرار گرفته است. برای این منظور داده‌ها از طریق مطالعات کارشناسی و نظری و ارزیابی کارشناسان، تهیه گردید. معیارها از طریق مدل آنتروپی وزن‌دهی شده و سایت‌ها از طریق مدل کوپراس اولویت‌بندی شدند. نتایج حاکی از مطلوبیت بالای سایت‌های دریاچه لار و رودخانه هراز آب اسک به‌عنوان اولویت نخست زمین‌گردشگری است. همچنین وجود شهر پلور و رینه و مدیریت شهری آن توانسته در تقویت برخی از خدمات و سرمایه‎ها و امکانات زمین‌گردشگری نقش مؤثر داشته باشد؛ اما در مقابل تهدیداتی نیز به همراه داشته است.

کلیدواژه‌ها

زمین‌گردشگری؛ مدیریت شهری؛ منطقه دماوند؛ مدل کوپراس

مراجع

 

1. اروجی، حسن (1391). مکان‌یابی ژئومورفوسایتهای بهینه گردشگری با فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) و ارزیابی آن‌ها از طریق مدل‌های ژئومورفوتوریستی (مطالعه موردی: شهرستان طبس). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، در رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی توریسم، دانشگاه تهران.
2. بیاتی خطیبی، مریم؛ زینلی، بهرام؛ شجاعی وند، بهمن (1394)، بررسی و تحلیل نابرابری در توزیع زیرساخت‎های گردشگری شهری مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی، فصلنامه فضای جغرافیایی، شماره 49،  صص 213-236.
3. حاتمی نژاد، حسین؛ اروجی، حسن؛ شکروی، نگین؛ مولایی قلیچی، محمد (1393)؛ بررسی و ارزیابی سایتهای گردشگری شهری (مطالعه موردی: شهر ارومیه)؛ مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال سوم، شماره 9، صص 152-169.
4. رضویان محمدتقی؛ بیرام زاده حبیب (1387)؛ عملکرد مدیریت شهرهای کوچک در برنامه ریزی ­کاربری ­اراضی ­(مطالعه­موردی:­ شهر­بناب)؛­پژوهشهای­جغرافیاییدوره 40  شماره 63 
5. شایان، سیاوش؛ شریفی کیا، محمد؛ زارع، غلامرضا (1389)، ارزیابی توانمندی ژئومورفوتوریستی لندفرمها بر اساس روش پرالونگ (مطالعه موردی: شهرستان داراب)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال اول، شماره دوم، صص 92-73.
6. فرج زاده اصل، منوچهر؛ کریم پناه، رفیق (1387). تحلیل پهنه‎های مناسب توسعه اکوتوریسم در استان کردستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شماره 65، صص 33-50.
7. کیانی اکبر؛ فاضل نیا غریب؛ سالاری سردری فرضعلی (1391)؛ مقایسه تطبیقی رویکرد مدیریت سنتی و جدید شهری در ایران؛ دوره 4، شماره 8، پاییز و زمستان 1392، صفحه 81-100.
8. مقصودی، مهران؛ نکویی صدری، بهرام (1387). ژئوتوریسم، دریچه‌ای نو به سوی توسعه صنعت گردشگری. فصلنامه سپهر، دوره 16، شماره 64، صص 61-64.
9. مقیمی، ابرهیم؛ رحیمی هرآبادی، سعید؛ هدایی آرانی، مجتبی؛ علیزاده، محمد و اروجی، حسن (1391). ژئومورفوتوریسم و قابلیت سنجی ژئومورفوسایت‎های جاده‌ای با بهره گیری از روش پری یرا مطالعه موردی: آزاد راه قم – کاشان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران، سال 12، شماره 27، صص 7-26.
10. منفردی راز، رضا (1393)؛ تحلیل عوامل مؤثر بر تقاضای گردشگری مطالعه موردی: شهر مشهد، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی توریسم، دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران.
11. نوری کرمانی، علی؛ ذوقی، ایوب؛ یاری حصار، ارسطو و علایی، مسعود (1388)؛ گردشگری شهری و پیوند عملکردی آن با اکوتوریسم مطالعه موردی: استان کردستان؛ مجله علمی – پژوهشی فضای جغرافیایی؛ سال نهم، شماره 26، صص 137-156.
12. یمانی، مجتبی؛ نگهبان، سعید؛ رحیمی هرآبادی، سعید و علیزاده، محمد (1391). ژئومورفوتوریسم و مقایسه روش‎های ارزیابی ژئومورفوسایتها در توسعه گردشگری (مطالعه موردی: استان هرمزگان). مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال اول، شماره اول، 87-104.

 

1. Carlisle, Sheena, Johansen, Aleksander and Kunc, Martin. (2016) Strategic foresight for (coastal) urban tourism market complexity: the case of Bournemouth. Tourism Management, 54. pp. 81-95. ISSN 0261-5177
2. Chan, Felix & Lim, Christine & Michael McAleer; (2005); Modelling multivariate international tourism demand and volatility; Tourism Management 26 (2005) 459–471
3. Comanescu, L. Nedelea, A. Dobre, R. (2011): Evaluation of geomorphosites in Vistea Valley (Fagaras Mountains-Carpathians, Romania), International Journal of the Physical Sciences, Vol. 6, No 5, pp. 1161 -1168.
4. Collins, Charles. (1979): Site and situation strategy in tourism planning: A Mexican case study, Annals of Tourism Research, Vol 6(3), pp.351-366.
5. Comanescu, L. Nedelea, A. Dobre R. (2011): Evaluation of geomorphosites in Vistea Valley (Fagaras Mountains-Carpathians, Romania), International Journal of the Physical Sciences Vol. 6(5), pp. 1161 -1168.
6. Elkington, J. (2002): Environmental management. In: “Business, the ultimate resource”, Bloomsbury. Publishing Plc, London.
7. Fassoulas C., Paragamian K., and Iliopoulos G; (2007): Identification and assessmrnt of cretan geotopes. Bulletin of geological society of greece, proceedings of the 11 international congress Athens, May 2007
8. Fassoulas C. Mouriki D. Dimitriou-Nikolakis P. George I. (2011): Quantitative Assessment of Geotopes as an Effective Tool for Geoheritage Management, Geoheritage, Vol4(3), pp. 177–193
9. Feuillet T. Sourp E. (2011): Geomorphological Heritage of the Pyrenees National Park (France): Assessment, Clustering, and Promotion of Geomorphosites, Geoheritage (2011) 3:151–162.
10. Goeldner, R. et all. (2000): Tourism, principles, practices, philosophies, John Wiley & Sons Inc., NewYork.
11. Gordon, J. E. (2011): Rediscovering a Sense of Wonder: Geoheritage, Geotourism and Cultural Landscape Experiences, Geoheritage, Vol 4(1), pp. 65–77.
12. Henriques M. H. Reis Rui P. Brilha José & Mota Teresa; (2011): Geoconservation as an Emerging Geoscience, Geoheritage (2011) 3, pp.117–12.
13. Maran, A. (2010): Valuing the geological heritage of Serbia, Bulletin of the Natural History Museum, Vol 3, pp.47-66.
14. Panizza, M. (2011): Geomorphosites: Concepts, methods and examples of geomorphological survey. Chinese Science Bulletin, Vol. 46 (1), pp. 4-5.
15. Panizza, M. Piacente, S. (2008): Geomorphosites and Geotourism, Rev.Academica, Vol. 2(1), pp. 5-9.
16. Pereira, P. Pereira, D. Caetano, A. (2007): Geomorphosite assessment in Montesinho Natural Park (Portugal), Geographica Helvetica, Vol 62, pp.159-168.
17. Pralong, J. (2005): A method for assessing tourist potential and use of geomorphological sites; Géomorphologie : relief, processus , environment, Vol 3, 189-196.
18. Rocha, J. Brilha, J. Helena, H. (2014): Assessment of the geological heritage of Cape Mondego Natural Monument (Central Portugal). Proceedings of the Geologists’ Association, Vol 125, pp. 107–11.
19. Reynard, E. (2008): Scientific research and tourist promotion of geomorphological heritage, Geografia Fisica e Dinamica Quaternaria, Vol 31, pp.225-230.
20. Reynard, E. Coratza, P. Giusti, C. (2011): Geomorphosites and Geotourism, Geoheritage, V 3, pp.129–130.
21. Rovere, A. Vacchi, M. Parravicini, V. Bianchi, C. N. Zouros, N. Firpo, M. (2011): Bringing geoheritage underwater: definitions, methods, and application in two Mediterranean marine areas, Environmental Earth Sciences, Vol 64, pp.133–142.
22. Serrano, E. Gonzalez Trueba J. J. (2011): Environmental education and landscape leisure. Geotourism map and geomorphosites in the picos de Europa national park, geojournal of tourism and geosites; Year IV no 2, vol 8, pp.295-308.
23. Vujicic, M. Vasiljevic, D. Markovic, S. Hose, T. Lukic, T. Hadzic, O. Janievic, S (2011): Preliminary geosites assessment model (GAM) and its application on Fruska Gora Mountain, potential geotourism detinarion of Serbia, Acta geographica Slovenica, Vol 51(2), pp. 361–377.