تأمّلی بر جایگاه سرمایه اجتماعی در فقه امامیه و آموزه‎های اسلامی

فصلنامه مطالعات میان رشته ای فقه

دوره 2، شماره 1 (پیاپی5)، اسفند 1400، صفحه 119-134   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیدابراهیم حسینی¹؛ فرزاد نوابخش^{* 2}؛ فرانک سیدی³

¹دانشجوی دکترای تخصصی رشته جامعه شناسی اقتصادی و توسعه ، دانشکده علوم انسانی ، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران[e-mail]

²دانشیارگروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی ، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران. (استاد راهنما و نویسنده مسئول) [e-mail]

³استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی ، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران. (استادمشاور) [e-mail]

چکیده

به نظر جامعه­شناسان در ابتدای تشکیل هر نظام اجتماعی، روابط متقابل افراد با یکدیگر و روند آن در تشکیل و استمرار حیات اجتماعی جامعه تأثیرگذار است. این روابط متقابل و کیفیت آن که امروزه تحت عنوان «سرمایه اجتماعی» مورد مطالعه قرار می­گیرند، در دهه‏های اخیر توجّه گسترده صاحب­نظران در حوزه‏های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را به خود جلب نموده است. علیرغم اینکه سرمایه اجتماعی مفهومی نوین در ساحت علوم انسانی و اجتماعی است، لیکن به نظر می‏رسد که می‏توان با مرور موشکافانه قواعد فقهیِ موجود در فقه امامیه و به‏طور کلّی آموزه‏های اسلامی، سویه‏هایی قابل توجّه از جایگاه سرمایه اجتماعی در آن‏ها را بازشناخت. پژوهش پیش روی با همین هدف و ضمن اتّخاذ روش توصیفی - تحلیلی، مبادرت به بازشناسی و تأمّل در جایگاه مقوله سرمایه اجتماعی در فقه امامیه و آموزه‏های اسلامی نموده است. یافته‏های پژوهش، حاکی از آن است که قواعد فقهی و آموزه‏هایی همچون اخوت اسلامی، فرهنگ ایثار، وقف، قاعده لاضرر، قاعده نفی عسر و حرج، حرمت اعانه بر اثم، حرمت ربا و تجویز قرض الحسنه از مهمترین جلوه­های توجّه قانونگذار اسلامی به مقوله سرمایه اجتماعی و لزوم محافظت از آن می‏باشند.

کلیدواژه‌ها

اسلام؛ اعتماد؛ سرمایه اجتماعی؛ فقه امامیه؛ قواعد فقهی

مراجع