بررسی مضامین اخلاق اجتماعی در اشعار مولانا باتکیه‏ بر مثنوی معنوی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 6، دوره 13، شماره 52، اسفند 1400، صفحه 161-180   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2022.689402

نویسندگان

کلثوم طبخ کار حسن کیاده¹؛ محسن ایزدیار^{* 2}؛ شاهرخ حکمت³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران(نویسنده مسؤول)

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

چکیده

مولوی یکی از شاعران دورۀ مغول است؛ دوره‏ای که در آن، اخلاق اجتماعی و پایه‏های فکری و فرهنگی مردم رو به انحطاط نهاد. سقوط اخلاق اجتماعی و ارزش‏های انسانی در سرزمین‏های مغلوب‏شده موجب ایجاد روحیۀ تسلیم در بین عوام شد؛ اما برخی از اندیشمندان و شاعران بزرگ پارسی‏زبان در آثار خود روح ستم‏ستیزی و به‏تبع آن ارزش‏های انسانی و اجتماعی را ارج نهادند و باتوجه‏به فضای حاکم بر عصر خویش، روش خاصی برای مبارزه با رذایل اخلاقی و اجتماعی موجود در جامعه، اوضاع نابسامان سیاسی اجتماعی و نیز بی‏عدالتی‏های حاکمان برگزیدند. مولوی نیز در مثنوی هرجا مجال یافته، به نقد افراد مختلف جامعه ازجمله صاحب‏منصبان و مردم عامه پرداخته و رفتار نکوهیدۀ آن‏ها را نقد کرده است. در این پژوهش نگارندگان با بررسی اشعار مولانا، مضامین اخلاق اجتماعی را در اشعار وی بررسی کرده‏اند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که او جانب اعتدال را رعایت کرده و در این زمینه افراط نکرده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

اخلاق؛ اجتماع؛ مثنوی معنوی؛ انتقاد؛ تعلیم و تربیت

مراجع

1. ابراهیم‏تبار، ابراهیم (1391)، «جلوه‏های تصاویر تعلیمی در دیباچه‏های مثنوی»، فصلنامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی، دورۀ چهارم، شمارۀ 12، 85‑105.
2. ابراهیمی، میرجلال (1379)، شرح تحلیلی اعلام مثنوی، تهران: اسلامی.
3. انوری، حسن (1386)، فرهنگ بزرگ سخن، جلد 5، تهران: سخن.
4. پورمختار، محسن؛ نادری‏پور، منصور؛ رمشکی، سعید (1393)، «آموزه‏های تعلیمی مثنوی مولوی در حوزۀ آسیب‏های اجتماعی»، پژوهشنامۀ ادبی تعلیمی، سال ششم، شماره بیست‏ویکم، 81‑108.
5. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1366)، شرح مثنوی شریف، تهران: زوّار.
6. رحمدل، غلامرضا (1381)، «اخلاق اجتماعی در مثنوی معنوی»، پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 33، 293‑308.
7. زرین‏کوب، عبدالحسین (1373)، بحر در کوزه، تهران: انتشارات علمی.
8. زمانی، کریم (1395)، میناگر عشق (شرح موضوعی مثنوی معنوی)، تهران: نشر نی.
9. شادیگو، شهریار (1398)، «نظام اخلاق اجتماعی از دیدگاه مولانا و شهریار»، مجلۀ علمی پژوهشی حقوق پزشکی، شمارۀ 6 (ویژه‏نامه)، 294‑308.
10. طهماسبی، فرهاد (1389)، «بازتاب مسائل اجتماعی ـ فرهنگی در مثنوی معنوی مولانا»، پژوهشنامۀ ادب حماسی دانشگاه رودهن، دورۀ 5 و 6، شمارۀ 9، 270‑289.
11. مباشری، محبوبه (1389)، فرهنگ اجتماعی عصر مولانا، تهران: سروش.
12. مولوی، جلال‏الدین محمد (1366)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
13. ــــــــــــــــــــــــ (1379)، کلیات دیوان شمس، دو جلد، تهران: بهزاد.
14. نوروزپور، لیلا (1392)، «حرص و طمع در مثنوی مولوی و مقایسۀ آن با چهار اثر در حوزۀ ادبیات تعلیمی»، سبک‏شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دورۀ 6، شمارۀ پی‏درپی 19، 431‑444.
15. همایی، جلال‏الدین (1369)، مولوی‏نامه، تهران: نشر هما.