بررسی مؤلفه‌های رشد اخلاقی کودک در داستان‌های احمدرضا احمدی (با رویکرد به نظریة یادگیری اجتماعی)

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 7، دوره 13، شماره 52، اسفند 1400، صفحه 181-202   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2022.689403

نویسندگان

سارا نوعی¹؛ رضا اشرف زاده^{* 2}؛ بتول فخراسلام³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران(نویسنده مسؤول)

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

چکیده

احمدرضا احمدی چهره‌ای شاخص در گسترة شعر موج نو و شعر حجم است؛ اما با وجود آثار برجسته در عرصة ادبیات کودک معاصر، به این بخش از ظرفیت‌های ادبی وی، آن‌طور که باید پرداخته نشده است. او در داستان‌های خود به مسائل گوناگون تعلیمی و اخلاق‌بنیاد اشاره کرده و برای بازنمایی این موضوعات به‌طور مطلوب از تکنیک‌های متنوع بهره برده که تأکید بر یادگیری محیطی و اجتماعی کودک از آن جمله است. در این پژوهش، با استناد به منابع کتابخانه‌ای، روش توصیفی ـ تحلیلی و مبانی نظریة یادگیری اجتماعی، این تکنیک‌ها در داستان‌های منتخب احمدرضا احمدی بررسی و تحلیل شده است. نتایج بیانگر آن است که نویسنده با کاربست مؤلفه‌هایی مانند «سرمشق‌دهی و معرفی الگوی عملی»، «مقابلة شخصی کودک با موقعیت‌های اخلاقی/ غیراخلاقی»، «تقویت و تثبیت رفتار اخلاقی» و «به‌کارگیری بازی وانمودی»، مجموعه‌ای متنوع از مسائل اخلاقی و تعلیمی ـ مانند تعاون و کمک به یکدیگر، احترام به حیوانات، صلح‌جویی، محبت‌ورزیدن به همنوع، هویّت‌جویی و بازگشت به خویشتن واقعی ـ را برای مخاطبان کودک خود، ترسیم و بازگویی کرده است. در این بین، آموزة تعلیمی احترام به حیوانات بارها در داستان‌های مختلف تکرار شده است که بیانگر دغدغة اصلی نویسنده برای فرهنگ‌سازی در این موضوع است. احمدی در بازنمایی رویکردهای تعلیمی خود بر اثرگذاری محیط اطراف بر فرایند رشد و فردیّت اخلاقی و شخصیتی کودکان تأکید کرده و نقش عوامل بیرونی را در جهت‌گیری سویه‌های تربیتی این گروه سنی برجسته کرده است.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

ادبیات کودک؛ احمدرضا احمدی؛ رشد اخلاقی؛ مسائل تعلیمی؛ نظریة یادگیری اجتماعی

مراجع

1. احمدی، احمدرضا (1389 الف)، پسرک دریا را نگاه کرد و گفت، تهران: کتاب نیستان.
2. ــــــــــــــــــ (1389 ب)، سفر در شب، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
3. ــــــــــــــــــ (1393 الف)، باغ بزرگ قدیمی متروک، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
4. ــــــــــــــــــ (1393 ب)، من حرفی دارم که فقط شما بچه‌ها باور می‌کنید، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
5. ــــــــــــــــــ (1395 الف)، سفال، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
6. ــــــــــــــــــ (1395 ب)، پرنده، پسرک، قطار، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
7. ــــــــــــــــــ (1395 ج)، شب یلدا، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
8. برک، لورا (1388)، روان‌شناسی رشد، ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران: ارسباران.
9. بندورا، آلبرت (1372)، نظریة یادگیری اجتماعی، ترجمة فرهاد ماهر، شیراز: راهگشا.
10. ثنایی، باقر (1368)، «نظریة یادگیری اجتماعی»، فصلنامة تعلیم و تربیت، شمارة 20، 11‑21.
11. حسام‌پور، سعید؛ اسدی، سمانه؛ پیرصوفی املشی، زهرا (1395)، «درنگی بر پیوندهای بینامتنی در داستان در باغ بزرگ باران می‌بارید نوشتة احمدرضا احمدی»، مطالعات ادبیات کودک، سال 7، شمارة 13، 25‑48.
12. دان، جودی (1389)، رشد اخلاقی در اوایل کودکی و تعاملات اجتماعی در خانواده، ترجمة محمدرضا جهانگیرزاده، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
13. روشبلار، آن ماری؛ نیون، بورو (1370)، مقدمه‌ای بر نظریه‌ها و آیین‌ها، ترجمة سیّد محمد دادگران، تهران: مروارید.
14. کاسی، فاطمه؛ بصیری، محمدصادق (1396)، «نشانه‌شناسی تخیل و استعاره در داستان نشانی احمدرضا احمدی»، فنون ادبی، شمارة 18، 53‑62.
15. کریم‌زاده، صادق (1389)، «سازوکارهای روان‌شناختی؛ فرایند درونی‌سازی ارزش‌های اخلاقی»، روان‌شناسی و دین، سال 3، شمارة 10، 5‑28.
16. کریمی، عبدالعظیم (1385)، مراحل شکل‌گیری اخلاق در کودک با تأکید بر رویکردهای تحولی روان‌شناسی رشد، تهران: عابد.
17. کرین، ویلیام (1384)، نظریه‌های رشد؛ مفاهیم و کاربردها، ترجمة غلامرضا خوی‌نژاد و علیرضا رجایی، تهران: رشد.
18. گروزک، یونان ای (1389)، رشد رفتار اخلاقی و وجدان جامعه‌پذیری، ترجمة علیرضا شیخ‌شعاعی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
19. محمدی، محمدهادی (1377)، روش‌شناسی نقد ادبیات کودکان، تهران: سروش.
20. نجفی بهزادی، سجاد؛ صفری، جهانگیر؛ موسوی، کاظم؛ فروزنده، مسعود (1397)، «بررسی تطبیقی درون‌مایة داستان‌های کودک احمدرضا احمدی و مگان مک‌دونالد»، پژوهش‌های ادبی، سال 15، شمارة 59، 9‑36.
21. ویگوتسکی، لی‌یف سیمونویچ (1369)، ذهن و اجتماع: رشد فرایند عالی ذهن، ترجمة رؤیا منجم، تهران: علمی.
22. هرگنهان، بی. آر؛ اُلسون، متیو (1386)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های یادگیری، ترجمة علی‌اکبر سیف، تهران: دوران.
23. Eccles, Jacquelyn S, (2000), "Gender Socialization", Encyclopedia of Psychology, Vol. 3, p.p 455-457.
24. Stephens, Jimi, (2008), Bandura, Albert, Moral Education, A Handbook, Greenwood: Praeger.