خوانش تطبیقی «سبک شناختی فعل» در اشعار اجتماعی فروغ فرخزاد و گل رخسار صفی آوا از منظر فرانقش اندیشگانی در رویکرد نقش گرایی هلیدی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 53، مهر 1401، صفحه 425-450   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1948515.2392

نویسندگان

سیمین فیض اللهی¹؛ خدای نظر عصازاده²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ملی تاجیکستان، تاجیکستان.

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ملی تاجیکستان، تاجیکستان.

چکیده

رویکرد نقش­گرای هلیدی ابزاری را در اختیار پژوهشگر قرار می ­دهد که از طریق آن قادر باشد به ایدئولوژی حاکم بر متن و شیوه­ هایی که سخنور برای انتقال اندیشة خود برمی­ گزیند، دست یابد. این رویکرد محصول «نگاهی اجتماعی» به زبان است و به یاری فرانقش­ های سه­ گانۀ اندیشگانی، بینافردی و متنی در سطح زبان اتفاق می­ افتد. فرانقش اندیشگانی به دو کارکرد تجربی و منطقی تقسیم می‌شود. در کارکرد تجربی، زبان تجربیات دنیای بیرون خود را بیان می‌کند. محصول این کارکرد در جمله، گذرایی است که برای مشخص‏ نمودن انواع متفاوت فرایندها در جمله -که در فعل نمود می‌یابد- به کار می‌رود. یکی از درون مایه­ های اصلی شعر معاصر و به ­ویژه شعر زنان، توجه به مسائل اجتماعی و بازنمایی آن به زبان شعر است. شاعری که مفاهیم اجتماعی را در شعر خود منعکس می‌کند، هدفش بالا بردن ادراک و بینش هنری و اجتماعی است. او می‌خواهد شعرش پیام انسانی داشته و مردم را با حوادث و رویدادهای زمان خویش آشنا کند. روح شاعران شعر اجتماعی با احساس مسئولیت‌های اجتماعی سرشته شده و شاعر با مردم و در میان مردم زندگی می‌کند. در میان شاعران زن معاصر «فروغ فرخزاد» از جمله زنانی است که اندیشه­ های اجتماعی را در اشعارش انعکاس داده و مخاطب با مطالعۀ شعر او می­تواند نسبت به دیدگاهی که در ارتباط با مسائل اجتماعی داشته آگاهی یابد. در میان زنان معاصر تاجیکستان نیز گل‌رخسار صفی­آوا شاعری با دغدغه­ های اجتماعی قلمداد می ­شود. این پژوهش سعی دارد به شیوۀ توصیفی – تحلیلی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که: فروغ فرخزاد و گل­ رخسار صفی ­آوا برای بیان دیدگاه‌ها و دغدغه­ های اجتماعی عصر خود، از کدام یک از فرایندهای زبانی بهره گرفته ­اند؟ و این فرایندها در انتقال اندیشۀ اجتماعی این دو شاعر چه جایگاهی دارند؟

کلیدواژه‌ها

اشعار اجتماعی؛ سبک شناختی فعل؛ نظام گذرایی؛ فروغ فرخزاد و گل رخسار صفی‌آوا

مراجع

کتاب ها

پارسانسب، محمد (1387) جامعه شناسی ادبیات فارسی، تهران: سمت.

حسین‌‌پور چافی، علی (1383) جریان‌‌های شعری معاصر فارسی، از کودتا 1332 تا انقلاب 1357، تهران: امیرکبیر.

حقوقی، محمد (1386) شعر زمان ما‏؛ فروغ فرخزاد، تهران: ‏‏انتشارات نگاه.

فرخزاد، فروغ (1379) دیوان اشعار، ویراستار مریم ‏‏بخشی ‏فتسمی، ‏تهران: نشر امیر مستعان.

ریحانی، محمد (1385) فروغ آیه‌‌های زمینی، مشهد: ‏‏آهنگ ‏قلم.

صفی‌آوا، گل‌رخسار (1390) سکَرات، تهران: انتشارات اطلاعات.

صفی آوا، گلرخسار (1377) صفی آوا، تهران: دبیرخانه شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.

صفی آوا، گلرخسار (1388) تنهاتر از تنهایی، تهران: بین المللی الهدی.

طاهباز، سیروس (1376) فروغ زنی تنها، دربارة زندگی و شعر فروغ ‏‏‏فرخزاد، تهران: زریاب.

عابدی، کامیار (1377) تنهاتر از یک برگ، زندگی و شعر فروغ ‏‏فرخزاد، تهران: جامی.

‏‏ فرخزاد، فروغ (1383) مجموعۀ کامل اشعار، شیراز: ‏‏ندای ‏شریف. ‏‏

مشرف آزاد تهرانی، محمود (1384) پریشادخت شعر، زندگی و شعر فروغ فرخزاد، تهران: نشر ثالث.

مقالات

ایشانی، طاهره، نظیف، نرگس. (1394). بررسی و تحلیل سبک‌شناختی فعل در غزل‌های تعلیمی سعدی با رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرا. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، 7(25)، 85-108.

ایشانی، طاهره، برزگری، زینب. (1398). بررسی سنجشی مضمون و سبک در حکایات‌ و حکمت‏ های گلستان و بهارستان بر اساس کارکرد تجربیِ فرانقش اندیشگان. علم زبان، 6(10)، 325-356. doi: 10.22054/ls.2019.39023.1179.

دری، زهرا. (1400). بررسی و تحلیل من‌های فردی و اجتماعی در شعر فروغ فرخزاد. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 13(48)، 341-368. doi: 10.30495/dk.2021.1920668.2179.

راکعی، فاطمه، زندی، بهمن، مزبان پور، فاطمه. (1396). تحلیل واژگان و معنای زنانگی در شعر پروین اعتصامی، فروغ فرخزاد و فاطمه راکعی. پژوهشنامۀ زنان، ویژه نامۀ فرهنگ، ادب و هنر، 8(3)،47-67.

کراچی، روح انگیز. (1394). چگونگی تأثیر جنسیت بر ادبیات. زن در فرهنگ و هنر، 7(2)، 223-241. doi: 10.22059/jwica.2015.57577.

کراچی، روح‌انگیز. (1383). فروغ بیان جنون‌آمیز زنانگی‏‏، پژوهشنامۀ زنان، 107، 74-79‏.

پایان نامه

ظهراب بیگی، ناهید (1394) مقایسۀ مؤلفه های فکری در اشعار پروین اعتصامی و گلرخسار صفی آوا، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی طاهره صادقی، دانشگاه لرستان.

منابع لاتین

Halliday, M. A. K. & Hasan, R. (1976) Cohesion in English, London: Longman.

Halliday, M. A. K. (1994) An introduction to Functional Grammar, London: Arnold.

Halliday, M. A. K. & Matthissen, M, I,M. (2004). An Introduction to Functional Grammar. London: Arnold.

Hasan, R. (1985) Linguistics, Language & Verbal Art, Deaken: University Press.

Thompson, Geoff (2004) Introducing Functional Grammar (2nd ed.), London: Arnold Publication.

Гулрухсор (1988) Ќасидаи кўњистон, Душанбе: Адиб.

Матлубаи Мирзоюнус (2007) Њамзоди тўфон Нигоње ба рўзгор ва осори Гулрухсоp, Душанбе: Адиб.

Гулрухсор (2004) Бињишти хобњо, Душанбe: Адиб.