استعارة مفهومی در شعر شاعران منتخب سبک عراقی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 18، شماره 53، آذر 1400، صفحه 1-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فریده نادری زنوز¹؛ ژیلا صراطی^{* 2}؛ محمد پاشائی مهترلو³؛ حسین حاجی زاده²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.

³گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

چکیده

چکیده
      استعارۀ مفهومی بر پیوند بین زبان و تفکّر تأکید دارد و استعاره را پیش از آنکه امری زبانی بداند، به اندیشه مرتبط می‌داند. استعاره پیش از آنکه در قالب یک عبارت زبانی بیان شود، بر مبنای یک تفکّر ذهنی ایجاد می‌شود و از این منظر استعاره­ها ابزاری برای فهم هستند. از جمله کارکردهایی که برای استعاره مفهومی در یک دستگاه ایدئولوژی برشمرده­اند می­توان به مدل­سازی و تبیین، بازمفهوم­سازی، پنهان­سازی ایدئولوژی، عاطفی­سازی نظرگاه و پرورش صمیمیّت اشاره کرد. هرچند قصد بر جستجوی این کارکردها در میان کل اشعار نیست، امّا سعی بر این است تا برای نشان ­دادن انعکاس ویژۀ تفکّرات شاعران از این موضوعات در بافت استعاره­های مفهومی استفاده ­شود. مقالة حاضر بر آن است با بررسی و تحلیل شعر شاعران سبک عراقی بر اساس استعارۀ مفهومی و با روش توصیفی- تحلیلی نشان دهد، شاعرانی که از نظر عقیدتی باهم هم­سو و هم‌جهتند، ایده­های اصلی و افکار را از همدیگر وام می‌گیرند و بر طبق استعارۀ مفهومی مطرح در شعر الگوی شعرشان را سامان می‌دهند. سبک شاعرانی که استعاره­های مفهومی همدیگر را با طرح­وارۀ تازۀ ذهنی از هم اتّخاذ می‌کنند، یکسان و نزدیک به هم است. این بحث در سه سطح زبانی و بیانی و فکری  تأثیرات شاعران از شعر الگو را نشان­ می‌دهد و همسویی و عدم هم­سویی را مورد هم­سنجی قرار می‌دهد. آنچه مسلّم است، شاعران این عصر در بسیاری از اشعار خود از همدیگر الگو پذیرفته­اند و در یکی از سه سطح فکری و بیانی و زبانی از هم بهره­مند شده­اند. 

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: استقبال؛ استعارۀ مفهومی؛ سبک عراقی؛ شعر الگو؛ عناصر مشترک

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتب

1- بارسلونا، آنتونیو، (1390)، استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، ترجمۀ: فرزان سجودی/ لیلا صادقی/ تینا امرالهی، تهران: نقش جهان چاپ اوّل.

2- بی من، ویلیام اُ، ( 1393)، زبان، منزلت و قدرت در ایران، ترجمۀ رضا مقدم­کیا، تهران: نی، چاپ چهارم.

3- پالمر، فرانک ر، (1391)، نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمه: کوروش صفوی، تهران: مرکز، چاپ ششم.

4- پورنامداریان، تقی، (1381)، خانه­ام ابری است، شعر نیما از سنّت تا تجدّد، تهران: سروش، چاپ دوم.

5- حافظ شیرازی، خواجه شمس الدّین، (1372)، دیوان اشعار، از نسخۀ قاسم غنی و محمّد قزوینی، تهران: انجمن خوشنویسان ایران، چاپ هشتم.

6- خاقانی، بدیل بن علی، (1375)، دیوان، ویراسته: میر جلال­الدّین کزّازی، تهران: مرکز، چاپ اوّل.

7- ساوجی، سلمان، (1389)، دیوان، به اهتمام و تصحیح عبّاسعلی وفایی، تهران: سخن.

8- سعدی، مصلح بن عبدالله، (1382)، کلیّات سعدی، از روی نسخة تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران: بهزاد.

9- سنایی غزنوی، ابومجدود (1364) دیوان اشعار، به تصحیح  جعفر مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

10- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا، (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، درآمدی به سبک شناسی نگاه عرفانی، تهران: سخن.

11- _______________ ، (1384)، موسیقی شعر، تهران: آگاه، چاپ هشتم.

12- عطّار، فریدالدّین، (1345)، دیوان عطّار، به اهتمام و تصحیح دکتر تقی تفضّلی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

13- لیکاف، جرج، مارک جانسون، (1395)، استعاره­هایی که با آن زندگی می­کنیم، ترجمۀ هاجر آقاابراهیمی، تهران: علم، چاپ دوم.

14- نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر، (1382)، چهار مقاله، تصحیح: رضا انزابی­نژاد– سعید قره­بیگلو، تهران: جامی، چاپ اوّل.

15- همدانی، امید، (1389)؛ عرفان و تفکّر، از تأملات عرفانی مولوی تا عناصر عرفانی در طریق تفکّر هایدگر، تهران: نگاه معاصر.

16- مولوی، جلال الدّین محمّد، (1362)، کلیّات شمس، تصحیح بدیع الزّمان فروزانفر، دورۀ دوجلدی، تهران: پژوهش. 

 

ب: مقالات

17- اختیاری، زهرا و مرادعلی واعظی، (1387)، «نقش مخاطب در تحوّلِ شعر مشروطه»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ 160، بهار، صص: 48- 25.

18- بانکی، فرزین و مرتضی گوهری­پور، (1387)، «دیالکتیک و معنا»، نامۀ پژوهش فرهنگی، سال نهم، شمارۀ سوم، صص: 88- 67.

19- بهنام، مینا، (1389)، «استعاره مفهومی نور در دیوان شمس»، نقد ادبی، سال­ سوم، شمارۀ 10، صص:114 -91.

20- خراسانی، فهیمه؛ غلامحسین غلامحسین­زاده، (1397)، «استعاره مفهومی: نقطه تلاقی تفکّر و بلاغت در قصاید ناصر خسرو»، «فنون ادبی»، سال دهم، شمارۀ 1 (پیاپی 22)، بهار 97، صص: 84 – 71.

21- شهری، بهمن، (1391)، «پیوندهای میان استعاره و ایدئولوژی»، فصلنامۀ نقد ادبی، سال 5، شمارۀ 19، صص: 76- 59.

22- ضیمران، محمّد، (1381)؛ «معنا در تأویل و تفسیر اثر هنری»، هنر و معماری، شمارۀ 54، زمستان، صص: 162 – 147.

23- واعظی، احمد، (1383)، «ساحت­های معناپژوهی»، روش­شناسی علوم انسانی، حوزه و دانشگاه، سال دهم، شمارة 39، صص: 40 – 27.