کج‏روی‏های اخلاقی و رفتارهای نابهنجار درسرگذشت حاجی بابای اصفهانی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 1، دوره 13، شماره 52، اسفند 1400، صفحه 1-26   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2022.689481

نویسنده

حمید جعفری قریه علی^*

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ولیعصر (عج) رفسنجان(نویسنده مسؤول)

چکیده

رمان حاجی‏بابای اصفهانی نخسیتن رمان فارسی است که در آن از آداب و رسوم مردم ایران بحث می‏شود. نویسنده سرگذشت حاجی‏بابا را شرح می‏دهد که ازسویی به اصول اخلاقی باور دارد و ازسوی دیگر، این اصول را مانعی برای پیشرفت خود می‏بیند. درواقع این رمان رفتارهای اجتماعی و اخلاقی و فرهنگی مردم و مفاسد اداری دورۀ قاجار را به تصویر می‏کشد. این پژوهش ضمن بازخوانی رمان حاجی‏بابای اصفهانی، کج‏روی‏های اخلاقی و رفتارها و گفتارهای دوگانة مردم را تشریح می‏کند که در موقعیّت‏های مختلف به‏علت تعارض درونی رخ می‏دهد. پژوهش به‏شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. مهم‏ترین هدف این مقاله نشان‏دادن نقش بسیار مهم و تأثیرگذار مفاسد اخلاقی و دوگانه‏های رفتاری در شخصیّت‏پردازی قهرمان اصلی داستان است. براساس نتایج پژوهش، ناهنجاری‏های اخلاقی با مقاصد منفعت‏جویی، نجات جان، رهایی از بند و دفع شرّ انجام می‏شود. در سرگذشت حاجی‏بابای اصفهانی اخلاق‏گرایی، رویکردی دنیاطلبانه دارد و ارزش فضیلت‏ها نسبی است. بیشتر این رفتارها دراصل نشانۀ انحطاط اخلاقی و فرورفتن در مفاسد است؛ اما این رفتارها در این رمان توجیه دیگری نیز دارد. داستان حاجی‏بابا به داستان‏های پیکارسک شبیه است و ازآنجاکه هجو اجتماع و مردم زمانه از ویژگی‏های مهم این نوع داستان‏هاست، توصیف جنبه‏های منفی و رفتارهای غیراخلاقی شخصیّت‏ها در این سرگذشت برجسته شده ‏است. درواقع تمرکز نویسنده بر جنبه‏های داستانی، تلاش او برای جذابیّت بیشتر داستان و اغراق عامدانه در توصیف صفات منفی شخصیّت‏ها می‏تواند از عوامل عمده در بیان رفتارهای ناهنجار باشد.
 
 
رمان حاجی‏ بابای اصفهانی، رفتارهای ناهنجار، انحطاط اخلاقی

کلیدواژه‌ها

رمان حاجی‏ بابای اصفهانی؛ رفتارهای ناهنجار؛ انحطاط اخلاقی

مراجع

1. افلاطون (1390)، جمهور، ترجمۀ فؤاد روحانی، چاپ سیزدهم، تهران: علمی و فرهنگی.
2. بوبانی، فرزاد (1387)، «جیمز موریه، حاجی‏بابا و ادبیات استعماری»، پژوهش‏های زبان‏های خارجی، ش43، 5‑27.
3. رضایی، غلامرضا (1380)، نقد و بررسی رمان سرگذشت حاجی‏بابا اصفهانی، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمدحسین محمّدی، دانشگاه بین‏المللی امام خمینی.
4. سجّادی، سیّدجعفر (1373)، فرهنگ معارف اسلامی، ج 3، چاپ سوم، تهران: کومش.
5. شولتز، دوان؛ شولتز، الن سیدنی (1390)، نظریه‏های شخصیّت، ترجمۀ یحیی سیّد محمدی، چاپ نوزدهم، تهران: ویرایش.
6. طوسی، خواجه نصیرالدین (1369)، اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
7. غزّالی، امام محمد (1364)، کیمیای سعات، به کوشش حسین خدیوجم، جلد 2، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
8. فرقانی دهنوی، سیّد حمید (1390)، تحلیل سبک‏شناسانۀ کتاب حاجی‏بابای اصفهانی، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی‏اصغر پهلوان حسینی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه یزد.
9. فروم، اریک (1387) ، جامعۀ سالم، ترجمۀ اکبر تبریزی، چاپ پنجم، تهران: بهجت.

 

10. قدیرزاده خورزوقی، فاطمه (1399)، بررسی ساختار و محتوای رمان سرگذشت حاجی‏بابا اصفهانی، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی جهانگیر صفری، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد.
11. کاردگر، یحیی؛ مهدی، نرگس (1400)، «سرگذشت حاجی‏بابای اصفهانی؛ گامی به‏سوی ترکیب سنّت و نوآوری در ادبیات داستانی ایران»، متن‌پژوهی ادبی، دورۀ 25، ش 87، 116‑138.
12. کاسی، فاطمه و دیگران (1397)، «بررسی تطبیقی رمان حاجی‏بابای اصفهانی جیمز موریه با یکی بود یکی نبود جمال‏زاده باتکیه‏بر شرق‏شناسی ادوارد سعید»، نشریۀ ادبیات تطبیقی کرمان، ش 18، 205‑225.
13. مطهری، مرتضی (1375)، آشنایی با علوم اسلامی، ج 2، چاپ نوزدهم، تهران: صدرا.
14. معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
15. موریه، جیمز (1385)، سرگذشت حاجی‏بابای اصفهانی، ترجمۀ میرزا حبیب اصفهانی، ویرایش جعفر مدرّس صادقی، چاپ پنجم، تهران: مرکز.
16. ویلم، ژان پل (1386)، جامعه‏شناسی ادیان، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، نقد و بررسی محمدتقی جعفری، تهران: علمی.
17. هولمز، رابرت ال (1385)، مبانی فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، چاپ سوم، تهران: ققنوس.