مفاهیم نمادین نور در دیوان حافظ

عرفان اسلامی

مقاله 3، دوره 19، شماره 71، فروردین 1401، صفحه 39-56   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم واشقانی فراهانی^{* 1}؛ سعید مهری²؛ فرزانه دستمرد³

¹دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.نویسنده مسئول: [e-mail]

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

³استادیارگروه زبان وادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

بشر از همان اوان حیات خود بر زمین، با پدیده‌‌های رازآمیز بسیاری روبه‌رو بوده­است و یکی از رازآمیزترین این پدیده‌ها برای او، نور بوده‌است. نور، نوع زندگی و معماری فضای زیست آدمی را تحت­‌تأثیر قرارداده و افزون بر جنبۀ مادی و فیزیکی حیات بشر، به­تدریج بر جنبۀ ذهنی و معرفتی وی نیز پرتو افکنده­است. در ساحت معرفتی و فلسفی، نور، چشم‌انداز بحث‌هایی ظریف را فراروی آدمی گشوده­است. در کنار همۀ این ویژگی‌ها، نور به­عنوان تجلّی زیبایی، در خدمت بیان هنری درآمده و گونه‌های هنر را از امکانات مادی و بیانی وسیعی بهره‌مند کرده­است. در این مقاله با استفاده از نظریۀ نماد، کارکردهای نمادین نور و خوشه‌های تصویری مرتبط با آن یعنی خورشید، آفتاب، شمع، چراغ و ... در دیوان حافظ تبیین­می­شود. و نیز سعی­کردهایم به بررسی لایه‌ها و وجوه گوناگون نور از قبیل نور نماد حق تعالی، انسان کامل، جهانِ غیب به منزلۀ نور، حضور نور در مکان، خوراک و شراب و تبیین مقولۀ فنا و بقا در دیوان حافظ با استفاده از پدیدۀ نور ‌بپردازیم تا دریچه‌ای دیگر برای شناخت کامل‌تر دیوان این شاعر برجسته‌ گشوده­ شود.

کلیدواژه‌ها

نور؛ حافظ؛ نماد

مراجع