واکاوی جایگاه ادراک و تجلّی در رویکردهای دوگانه به زیبایی‌شناسی با تأکید بر مفهوم زیبایی در عرفان اسلامی

عرفان اسلامی

مقاله 11، دوره 19، شماره 71، فروردین 1401، صفحه 205-230   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد‌علی سیستانی¹؛ آزاده شاهچراغی^{* 2}؛ حمید ماجدی³

¹دانشجوی دکترای معماری، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²دانشیار معماری، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

³استاد شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

امروزه موضوع زیبایی دچار بحران هویت و فقدان مبانی نظری مدون است و اصولی که برخاسته از مبانی اعتقادی اسلام و عرفان اسلامی –به­عنوان مهم­ترین منبع زیبایی­شناسی در اسلام- باشد، وجودندارد. خاستگاه زیبایی و معیارهای داوری زیبایی شناسانه، همواره محل چالش و اختلاف­نظر پژوهشگران بوده، اما از میان رویکردهای مختلف، همواره دو دیدگاه متقابل وجود دارند که نگاه اول دلیل زیباییِ موجودات را در ریشه­های معنایی کاوش­می­کند و گروه دوم، ادراکِ انسان (به­عنوان سوژه) از اثر (به­عنوان اُبژه) را عامل تجربه امرِ زیبا می­داند. به­نظرمی­رسد رویکردهای اول بر مفهوم تجلی استوارند و رویکردهای دوم بر مفهوم ادراک. از هرکدام از این دو رویکرد، سه بستر مطالعاتی انتخاب­شده که عبارتند از: «زیبایی قبل و بعد از مدرن»، «زیبایی متعالی و محسوس» و «زیبایی نزد سنت­گرایان و واقع­گرایان (در زیبایی­شناسی اسلامی)». بنابراین در این تحقیق ابتدا دو مفهوم تجلی و ادراک به­عنوان مفاهیم محوری و پس از آن رویکردهای دوگانه فوق مورد بررسی و تدقیق قرارگرفتند. معیارهای این سه گرایش دوگانه، استخراج­شد و در پایان با مقایسه آن­ها نتایج موردنظر به­دست­آمد. روش تحقیق از نظرِ هدف کاربردی و از حیثِ راهبرد در دستة تحقیقاتِ توصیفی- تحلیلی قرارمی­گیرد. پژوهش در حوزه نظری و با مطالعات کتابخانه­ای و با ابزار فیش­برداری، انجام­شد و نتایج با روش استدلال قیاسی به­دست­آمد.

کلیدواژه‌ها

ادراک؛ تجلّی؛ زیبایی؛ عرفان

مراجع