تحلیل اسطوره‌شناختی داستان بهرام و آزاده براساس نظریۀ میتوس پاییز نورتروپ فرای؛ بستر مطالعاتی سفالینه منقوش

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 18، شماره 67، تیر 1401، صفحه 202-177   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.689680

نویسندگان

یعقوب طالبی^{* 1}؛ بهمن نامور مطلق²

¹دانش‌آموخته دکتری هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

یکی از رویکردهای مهم در نقد ادبی معاصر، رویکرد کهن الگویی است. مهم‌ترین نظریه‌پرداز نقد کهن‌الگویی، نورتروپ فرای، بر آن است که کهن‌الگوهای اسطوره‌ای، در انواع متون ادبی پدیدار می‌شوند و در جهان ادبی، چهار میتوس بنیادین که برابر با چهار فصل، در چرخۀ جهان طبیعت هستند، چهار ژانر اصلی در ادبیات؛ یعنی کمدی (بهار)، رُمانس (تابستان)، تراژدی (پاییز) و طنز (زمستان) را دربرمی‌گیرند. بنا به نظریۀ فرای، کانون تراژدی، قهرمانی است که در حیات خود شش مرحله را از معصومیت نخستین تا سقوط فرجامین طی می‌کند و در نهایت با قربانی شدنش، تعادل و آرامش بر محیط حاکم می‌شود. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به بررسی نقوش کاسه‌ای مینایی متعلق به دوران ایلخانی پرداخته و این داستان بهرام و آزاده را مطابق روایت شاهنامۀ فردوسی به‌ تصویر کشیده است. هدف این پژوهش و نتیجه تحلیل این نقوش بر مبنای نقد کهن‌الگویی نورتروپ فرای نشان می‌دهد که روایت تصویری مذکور در قالب میتوس پاییز و ژانر تراژدی شکل گرفته است تا پیام سیاسی و اجتماعی ویژه‌ا‌ی را در قالب این داستان تصویری و ادبی به مخاطبانش، چه در دوران پیش از اسلام و چه پس از آن منتقل کند.

کلیدواژه‌ها

سفال مینایی؛ نقد کهن‌الگویی؛ بهرام و آزاده؛ میتوس پاییز؛ ژانر تراژدی

مراجع

اسدی، ساناز و نادیا معقولی. 1400. «شناسایی و تحلیل فصول چهارگانه در شاهنامه‌نگاری بر اساس نظریۀ میتوس نورتروپ فرای». فصلنامة علمی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س17. ش 63. صص42ـ13.  

ارسطو. 1337. هنر شاعری. ترجمه فتح‌ الله مجتبایی. تهران: بنگاه نشر و اندیشه.

ایرانی، محمّد، و سمیّه بیگلری. 1392. «بررسی و تحلیل دو تراژدی سهراب و فرود برپایۀ نظریۀ میتوس تراژدی فرای». مجله ادب‌پژوهی دانشگاه گیلان. ش26. صص145ـ119.

بهنام‌فر، محمد و مصطفی ملک‌پایین. 1392. «خوانش اسطوره‌ای حکایت کشتن بهرام اژدها را و گنج یافتن در هفت‌پیکر». پژوهش‌های ادبی. ش40. صص62ـ39.  

حاج‌نوروزی، ندا. 1391. «تحلیل تصاویر داستان سیاوش بر اساس نظریات نورتروپ فرای». تاریخ ادبیات. ش72، صص86ـ71.  

داد، سیما. 1385. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ3. تهران: مروارید.

رفایی قدیمی مشهد، رضا و حسینعلی قبادی. 1398. «کیخسرو و بهرام (خوانش بینامتنی شاهنامه و هفت‌پیکر از منظر شخصیت پردازی اسطوره‌گونة کیخسرو و بهرام گور)». فصلنامة علمی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش56. صص130ـ103.  

رفیعی، لیلا. 1377. سفال ایران از آغاز تا عصر حاضر. تهران: یساولی.

ریکور، پل. 1383. زمان و حکایت. ترجمۀ مهشید نونهالی. ج1. تهران: گام نو.

سام خانیانی، علی‌اکبر و مصطفی ملک‌پائین. 1391. «تحلیل اساطیری حکایت شیر و گاو در کلیله و دمنه بر پایۀ نظریۀ یونگ و نورتروپ فرای». زبان و ادب فارسی. ش226. صص47ـ22.   

فرای، نورتروپ. 1391. «تحلیل نقد». ترجمۀ صالح حسینی. چ2. تهران: نیلوفر.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق و محمود امیدسالار. ج6. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

کریمی، فاطمه و محمدیوسف کیانی.1364. هنر سفالگری دوره اسلامی ایران. تهران: مرکز باستان‌شناسی ایران.

گربانیه، برنارد. 1383. هنر نمایشنامه‌نویسی. ترجمۀ ابراهیم یونسی. تهران: قطره.

معارف‌وند، معصومه و محمد فولادی. 1398. «بررسی و تحلیل تراژدی سیاوش بر مبنای نظریه «میتوس تراژدی» فرای». علوم ادبی. ش16. صص336ـ309.

مقدادی، بهرام.1393. دانشنامۀ نقد ادبی: از افلاتون تا به امروز. تهران: چشمه.

مکاریک، ایرنا ریما. 1385. دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر.ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. چ2. تهران: آگه.

نامور مطلق، بهمن. 1392. درآمدی بر اسطوره‌شناسی. تهران: سخن.

نامور مطلق، بهمن. 1393. اسطوره و اسطوره‌شناسی نزد نورتروپ فرای: از کالبد‌شناسی نقد تا رمز کل. تبریز: موغام.

ــــــــــــــــ . 1398. اسطوره‌کاوی عشق در فرهنگ ایرانی. تهران: سخن.

 

English sources

Abrams, M. H. (1999). A Glossary of Literary Terms (7 ed.). Boston: Heinle & Heinle.