مطالعه مقایسه‌ای ساختارهای ماهوی اسطوره، در جهان سنت و پس از ظهور مدرنیته (بر اساس آرای اسطوره‌شناسان سده بیستم)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 18، شماره 67، تیر 1401، صفحه 250-225   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.1943657.2911

نویسندگان

مهسا مختاری^{* 1}؛ نیما ولی بیگ²؛ مرجان خانمحمدی³

¹مربی، گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه پیام نور، صندوق پستی 3697-19395، تهران، ایران

²استادیار گروه مرمت بنا و احیاء بافت‌های تاریخی، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

³مرجان خان محمدی، استادیار گروه معماری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

چکیده

مدرنیته با تفکر علمی، خردگرایی و خاطره‌زدایی بر نگرش اساطیری تاثیر ویژه‌ای گذاشت. در این پژوهش به تحلیل اثر ورود مدرنیته بر مفاهیم ساختاری ـ شناختی اسطوره بر اساس آرای اسطوره‌شناسان مطرح قرن بیستم و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی و به روش مقایسه‌ای پرداخته می‌شود. در متن پیش رو جنبه دینی، تاریخی، هنری و ادبی، زمانی و مکانی، فلسفی، علمی و ... اسطوره‌ها  قبل از ظهور مدرنیته و پس از آن، با هدف ایجاد شناخت از اثرات ورود مدرنیته، مقایسه شده است و چگونگی و چرایی تفاوت‌ها و همانندی‌ها در مفاهیم ساختاری ـ شناختی اسطوره در قبل و بعد از ظهور مدرنیته مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد تغییر در نگرش در مفاهیم ساختاری اسطوره مانند مفاهیم زمانی، مکانی، علمی و فلسفی و ... در آغاز مدرنیته، باعث کمرنگ‌شدن نقش اسطوره‌ها در شروع مدرنیته شده است. با این حال پس از افول مدرنیته نگاه علمی با گسترش خود توانست نگرش اساطیری را نیز در خود بگنجاند.

کلیدواژه‌ها

اندیشه‌های مدرن؛ اسطوره؛ سنّت؛ اسطوره‌شناسان قرن بیستم؛ مدرنیته

مراجع

آزاد، راضیه. 1384. «اسطوره و ادبیات پسامدرن». پژوهش‌های ادبی. ش7. صص24ـ7.

اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم. 1391. اسطوره بیان نمادین. چ3. ت‍ه‍ران‌: س‍روش‌.

اشرف، احمد. 1383. بحران هویت ملی و قومی در ایران: هویت ملیت قومیت (مجموعه مقالات). به کوشش حمید احمدی. تهران: مؤسسة تحقیقات علوم انسانی.

الیاده، میرچا. 1384. اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. تهران: طهوری.

_______ .1362. چشم‌اندازهای اسطوره، جلال ستاری. تهران: توس.

_______ . 1381. اسطوره، رؤیا، راز، ترجمه رؤیا منجم. تهران: علم.

_______ . 1392. نمادپردازی، امر قدسی و هنرها. ترجمه مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.

اتو، واتر اف. 1398. دیونیسوس اسطوره و آیین. ترجمه عبدالحسین عادل زاده. نشر الکترونیکی.

امینی، سادینا و حسین نصوریان سرخگریه. 1390. «همگرایی اسطوره و عرفان». اندیشه های ادبی. ش9. صص30ـ15. 

بارت، رولان. 1386. اسطوره، امروز. ترجمه شیرین دخت دقیقیان. چ4. تهران: مرکز

بختیاری، مهدی.1390. «اسطوره‌های موازی»، اندیشه‌های ادبی. ش8. صص215ـ199.

بهار، مهرداد. 1373. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر نو

بلوک‌باشی، علی. 1379. «اسطوره در اندیشه و بیان اسطوره‌شناسان برجسته جهان». کتاب ماه. ش26و25. صص25ـ23.

بیرلین، ج. ف. 1386. اسطوره‌های موازی، ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.

جلالی نائینی، محمدرضا. 1386. گزیده سرودهای ریگ ودا: قدیم‌ترین سند زنده مذهب و جامعه هندو. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

خواجه‌گیر، علیرضا و سوسن ایزدی دستنایی و پروین فروزنده. 1399. «رابطه متقابل دین و اسطوره در پدیدارشناسی دینی الیاده و روانشناسی تحلیلی یونگ». الهیات تطبیقی. ش23. صص126ـ111.  

رجایی، فرهنگ.1383. مشکله هویت ایرانیان امروز: ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ. تهران: نی.

ریکور، پل. 1373. زندگی در دنیای متن، ترجمه بابک احمدی. چ1. تهران: مرکز.

زروانی، مجتبی و لیلا عبداللهی. 1398. «الیاده و نقد کلامی شخصیت انسان مدرن»، اندیشه نوین دینی. ش56. صص114ـ97. 

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1354. تاریخ در ترازو. تهران: امیرکبیر.

زمردی، حمیرا. 1382. نگرش تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و منطق‌الطیر. تهران: زوار.

شایگان، داریوش. 1380. بت‌های ذهنی و خاطره ازلی. تهران: امیرکبیر.

علمی، قربان. 1395. «میرچا الیاده و انسان‌شناسی». انسان پژوهی دینی. ش36. صص29ـ5.     

فلامکی، محمدمنصور. 1381. ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری‌. تهران: فضا.

قاسم‌زاده، علی و حسینعلی قبادی. 1391. «دلایل گرایش رمان‌نویسان پسامدرنیته به احیای اساطیر». ادب پژوهی. ش21. صص66ـ31.

قائمی، علی. 1358. اسلام و مدرنیسم. قم: ارشاد.

ضمیران، محمد. 1379. گذار از جهان اسطوره به فلسفه. تهران: هرمس.

کاسیرر، ارنست. 1377. اسطوره دولت. ترجمه یدالله موقن. تهران: هرمس.

_________ . 1387. زبان و اسطوره. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: مروارید.

_________ . 1393. فلسفه صورت‌های سمبلیک جلد دوم اندیشه اسطوره‌ای. ترجمه یدالله موقن. تهران: هرمس.

کمبل، جوزف. 1377. قدرت اسطوره (گفت‌وگو با بیل مویرز). ترجمه عباس مخبر. چ1. تهران: سعدی.

کوپ، لارنس. 1384. اسطوره، ترجمه محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی.

گلدمن، لوسین. 1387. فلسفه روشنگری، ترجمه شیوا کاویانی. تهران: اختران.

لوی استروس، کلود. 1376. اسطوره و معنا «گفت‌وگوهایی با لوی استروس»، ترجمه شهرام خسروی، تهران: مرکز.

__________. 1380. اسطوره و تفکر مدرن، ترجمه فاضل لاریجانی و علی جهان پولاد. تهران: نشر پژوهش.

مظفری، علیرضا. 1388. «کارکرد مشترک اسطوره و عرفان». ادبیات عرفانی. ش1. صص166ـ149. 

همتی، همایون. 1375. دین‌شناسی تطبیقی و عرفان. تهران: آوای نور.