بررسی تطبیقی رقص سماع در طریقه قادریه و کَتَک در هندوئیسم

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 18، شماره 67، تیر 1401، صفحه 125-99   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.689684

نویسندگان

آزاده رحمانی¹؛ جمشید جلالی شیجانی^{* 2}؛ محمود رضا اسفندیار³

¹دانشجوی دکتری، گروه ادیان و عرفان، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه ادیان و عرفان، واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران

³دانشیار گروه ادیان و عرفان،واحد یادگار امام خمینی (ره)،شهرری،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران

چکیده

آیین سَماع در طریقت قادریه و کَتَک در هندوئیسم از شناخته‌ شده‌ترین رقص‌ها هستند. این آیین‌ها که آمیخته با باورهای مذهبی هستند، رقصیدن را یکی از راه‌های برقراری ارتباط با کائنات می‌دانند. رقص‌های آیینی علاوه بر جنبه‌های زیباشناختی در صورت‌های حرکتی، دارای مفاهیم عرفانی، دینی و روایی‌ هستند که درطول زمان تکامل پیدا کرده است. در طریقت قادریه عارف در طی سماع برای برقراری ارتباط با عالمی دیگر می‌کوشد. این مقاله به روش مطالعۀ تحلیلی ـ تطبیقی به بیان همانندی‌ها و تفاوت‌های این دو آیین و تأثیرپذیری آن‌ها از یکدیگر و کـشف روابط زمـانی و مکـانیِ آن‌ها در فرهنگ صوفیسم و هندوئیسم در طول تاریخ می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می دهد که با وجود تفاوت‌های آیینی و دینی، ساختارهای مشترکی در دو رقص سماع و کتک وجود دارند. رقص کَتَک، در معابد هندوئیسم مانند سماع ریشه در نیایش آفریـدگار دارد و در برخی از ابعاد صورت و محتوا با آن همانند است. در مورد تأثیرپذیری‌های کتک از سماع قادریه به نظر می‌رسد که کتک در هند، در دوران سلاطین دهلی و امپراتوران مغول، به ‌واسطۀ ارتباطات فرهنگی بین اسلام و هندوئیسم، دگرگونی هایی پیدا کرده است.

کلیدواژه‌ها

هندوئیسم؛ طریقت قادریه؛ رقص؛ سماع؛ کَتَک

مراجع

ابن‌سعد، محمدبن سعد. 1410. طبقات الکبری. الجزء اول. بیروت: دارالعلمیه.

احمد، عزیز. 1376. تاریخ تفکر اسلامی در هند. ترجمه نقی لطفی. تهران: علمی و فرهنگی. 

الیاده، میرچا. 1392. آیین‌ها و نمادهای تشرف. ترجمۀ مانی صالحی علامه. تهران: نیلوفر.

انصاری، عبدالله .1397. شرح رسالۀ صد میدان. تهران: آیت اشراق.

برویین‌سن، مارتین. 1397. «هویت قومی کردها در ترکیه». فصلنامۀ تاریخ نو. ترجمه مهدی سجادی. س8. ش۲۵. صص338ـ336.

پاشایی، جاوید. 1376. «صدای ستاره، سکوت درختان». فصلنامۀ کلک. س9. ش89. صص110ـ106.

تفضلی، ابوالقاسم. 1375. سماع درویشان در تربت مولانا. تهران: فاخته.

چادها، پینکی و دیگران. 1395. «مطالعة تطبیقی اجرای آیینی کَتَک و سماع مولویه از منظر تاریخی». فصلنامة مطالعات تاریخ فرهنگی. انجمن ایرانی تاریخ. س8. ش30. صص113ـ102.   چیتیک، ویلیام. 1382. درآمدی بر تصوف و عرفان اسلامی. تهران: حکمت. 

حاجی محمدی، محمد. 1390. مطالعه و تحلیل نقش‌مایه‌های تصویری رقص در ایران پیش از تاریخ. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد پژوهش هنر. دانشکدۀ هنر، ادیان و تمدن‌ها. دانشگاه اصفهان.

حاکمی، اسماعیل. 1384. سماع در تصوف. تهران: دانشگاه تهران.

داراشکوه، محمد. 1335. سکینةالاولیا، به‌ کوشش تاراچند و محمدرضا جلالی نائینی. تهران: مؤسسۀ مطبوعات علمی.  

دورانت، ویل. 1370. تاریخ تمدن، مشر ق زمین گاهوارة تمدن. ترجمة احمد آرام و دیگران. تهران: علمی فرهنگی.  

دورینگ، ژان. 1383. سنت و تحول در موسیقی ایرانی. ترجمة سودابه فضائلی. تهران: توس.  

راهگانی، روح انگیز. 1377. تاریخ موسیقی ایران.تهران: پیشرو. 

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1388. فرهنگ نمادها. ج3. ترجمة سودابه فضائلی. تهران: جیحون.

غزالی طوسی، محمد. 1379. کیمیای سعادت. ج1. تصحیح احمد آرام، تهران: کتابخانه مرکزی.

فریدلندر، ایرا. 1382. مولانا و چرخ درویشان. ترجمه شکوفه کاوانی، تهران: زریاب.

قادری پهلواروی، هلال احمد. 1986. سوانح حضرت مولانا سیّدشاه محمد امان‌الله قادری پهلواروی. ج ۱. پتنه: بی‌جا.

کسنزانی، محمد. 1381. تصوف. ترجمة سیف‌الله مدرس گرجی و محمد صدیق کلاهچی. سنندج: بی‌نا.

کوپر، جی.سی. 1379. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان. تهران: فرشاد.  

گارفینکل، هارولد. ۲۰۱۱.مطالعه زمینه‌های روتین فعالیت‌های روزمره در مطالعه تئوری جامع روش سنتی به پست مدرنیسم . ترجمه محسن ثلاثی. تهران: علمی.

گیلانی، عبدالقادر. 1385. سر الاسرار. ترجمه مسلم زمانی و کریم زمانی. تهران: نی. 

ــــــــــــــــ . 1388. فیوضات ربانی. ترجمه عباس اطمینانی. سنندج: بی‌نا.

گوهرین، سیّدصادق. 1382. شرح اصلاحات تصوف. ج7. تهران: زوار. 

گوشبر، حمیدرضا. 1392. بررسی کارکرهای رقص سماع در طریقت قادریه. اصفهان: دانشکده هنر.

مدرسی چهاردهی، نورالدین. 1385. سلسله‌های صوفیه در ایران. تهران: علمی و فرهنگی.

نوروزی‌طلب، علیرضا و پدیده عادلوند. 1393. «مطالعۀ تطبیقی رقص شیوا و رقص سماع». فصلنامة باغ نظر. س11. ش28. صص260ـ258.

هاشمی، علیرضا. 1396. «بررسی تاثیر کلاسیک سنتی کتک در شبه قاره». تهران: فصلنامه فرهنگ مردم. س8. ش14. صص111ـ107.

 

English sources 

Banham, Martin.1995. The Cambridge Guide to Theatre. Cambridge University Press.

Cohen, M.E. 1993 .the cultic calendars of the Arts.continuum.London: NewYork.

Descutner, Janet.  2010. Asian Dance. Infobase.

Devi, Amala. 1984. Danse de l'Inde: le Kathak. In Danser, numéro. Edition SPER. Paris.

Devi, Ragini.  2002. Dance Dialects of India. Delhi: Motilal Banarasidass.

Eliade,M.Vol4. Movement in Stills: The Dance and Life of Kumudin, Mapin Publishing, Gp Pty Ltd: Illustrated edition.

Hanna.j, L.  1979. Toward a cross.cultural conc eptualization of dance and some correlate considerations. Inj, blacking and j.w kealinohomoku (Eds). The performing aets .music and davce hague: mouton.

Kothari, Sunil. 1989. Kathak Indian Classical Dance Art, Abhinav Publication.

Lings, martin, 1975. What is Sufis? London: George ALLEN and unwin ltd.

Massey, Regina. 1999. Indian, sKathak dance, Past, Present and future. Abhinav.

Narayan, Shovana.  2007. The Sterling Book of Indian Classical Dances. UK, U.S.A and India: Sterling.

Sharma, Arvind.  1987 .Ecstasy. In The Encyclopod of Religion.

Underhill, Evelyn.  1955 .Mysticism, in the Encyclopod of Religion. (Ed).M.Eliade. London. : .CreateSpace.

Van Bruinessen, Martin.  1988. ((The Kurds and Islam)). Area Studies Project. Tokyo. JapN.

Vatsyayan, Kapila.  1982. Dance in Indian painting. New Delhi: Abinav.

Walker, Margaret E.  2016. India's Kathak Dance in Historical Perspective. Routledge.