مقایسه مفهوم عشق در غزلیّات عطّار، مولوی، سعدی و حافظ

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 18، شماره 54، اسفند 1400، صفحه 191-216   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی اکبر بزی¹؛ احمدرضا کیخای فرزانه^{* 2}؛ بهروز رومیانی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.

چکیده

چکیده
عشق پدیده‌ای است که تمام احساسات و جریانات درونی عاشق را متحوّل و شخصیّت جدیدی از وی می‌سازد؛ هدایت او را بر عهده می‌گیرد و به تناسب هر فرد جلوه‌های گوناگونی به خود می‌گیرد. عطّار، مولانا، سعدی و حافظ بهترین شاعرانی هستند که در اوصاف عشق سخن گفته‌اند. اینان در اشعار خود از تعبیرات خاصّی بهره برده‌اند که نشان از ذوق عاشقانه آن‌ها دارد. با توجّه به اهمّیّت مسأله عشق، این پژوهش با رویکرد توصیفی– تحلیلی، به بررسی عشق و مضامین آن در غزلیات این چهار شاعر بزرگ پرداخته است. براساس نتایج، از جمله نقطه نظرات مشترک بین این چهار شاعر می‌توان نمونه‌های زیر را بیان نمود. از نظر همة آن‌ها همانگونه که معشوق ازلی و ابدی است، عشق نیز آغاز و انجامی ندارد. جهان جلوة معشوق حقیقی است، عشق پدیده‌ای غیرقابل وصف و بی‌شرح و بیان بوده و بر عقل برتری دارد. در زمینة تفاوت دیدگاه‌های این چهار شاعر در مورد عشق نیز این نتیجه حاصل شد که: عطّار و مولانا فقط یک معشوق دارند و آن هم خالق یکتاست که تمام غزلیّات عاشقانه آنان در مورد اوست. امّا در غزل حافظ چهرة متفاوتی از معشوق مشاهده می‌شود؛ گاهی الهی است، زمانی جسمانی و گاهی نیز اجتماعی می‌باشد. معشوق سعدی نیز زیبا است، امّا به او اعتنایی ندارد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: مقایسه؛ غزل؛ عطّار؛ مولانا؛ سعدی؛ حافظ

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن = 4 تیر 1398.jpg

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف- کتب

1. قرآن.
2. شوری، داریوش، (1377)، عرفان و رندی در شعر حافظ، تهران: مرکز.
3. پورجوادی، نصرالله، 1387، بادة عشق، پژوهشی در معنای باده در شعر عرفانی فارسی، تهران: کارنامه، چاپ اوّل.
4. پورنامداریان، تقی، (۱۳۸۸)، در سایة آفتاب، تهران: سخن.
5. حافظ، شمس‌الدّین محمّد، (۱۳۶۹)، دیوان حافظ، به اهتمام محمّد قزوینی، قاسم غنی، تهران: زوّار.
6. خ‍رمش‍اهی، بهاءالدّین، (۱۳۶۸)، حافظ نامه، شرح الفاظ اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ، تهران: انتشارات سروش.
7. راهور، پرویز، (۱۳۷۲)، کلک خیال انگیز، ۴ ج، تهران: اساطیر.
8. ستاری، جلال، 1375. عشق صوفیانه ، تهران: مرکز، چاپ دوم.
9. سجّادی، سیّدجعفر، (1384)، فرهنگ لغات، اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چ سوم، تهران: انتشارات طهوری.
10. سروش، عبدالکریم، (۱۳۸۵)، قمار عاشقانه، تهران: صراط.
11. سعدی، مصلح بن عبدالله، (۱۳۸۵)، غزل‌های سعدی، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: نگاه، چاپ اوّل.
12. سهروردی، شهاب الدّین، (1348)، مجموعه آثار فارسی، به کوشش حسین نصر و هانری کربن ، تهران: گنجینه نوشته‌های ایران، چاپ اوّل ی.
13. شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1380)، زبور پارسی (نگاهی به زندگی و غزل‌های عطّار)، تهران: آگاه.
14. شمیسا، سیروس، (۱۳۷۰)، سیر غزل در شعر فارسی، تهران: فردوس.
15. __________، (1379)، سبک شناسی شعر، تهران: میترا.
16. عطّار نیشابوری، شیخ فریدالدّین محمّد بن ابراهیم، (۱۳۸1)، دیوان عطّار، تصحیح بدیع الزّمان فروزانفر، تهران: نگاه، چاپ چهارم.
17. محبتی، مهدی، (1388)، از معنا تا صورت، تهران: سخن.
18. مختاری، محمّد، (۱۳۹۳)، هفتاد سال عاشقانه شعر فارسی، تهران: بوتیمار، چاپ دوم.
19. مولوی، جلال‌الدّین محمّد، (1387)، کلّیات دیوان شمس تبریزی، تصحیح بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران: نگاه، چاپ چهارم.
20. همایی، جلال‌الدّین، (1367)، مقدّمه برمصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، عزالدّین‌کاشانی، تهران: هما.

 

 

 

ب – مقالات

1. ابوالقاسمی، سیّده مریم، (1388)، «بررسی تنوع موضوعی و محتوایی در غزلیّات عطّار»، ادبیّات و زبان‌ها، شمارة 61، صص: 26-5.
2. باقری خلیلی، علی اکبر، (1388)، «بررسی ابعاد دینداری حافظ شیرازی بر اساس الگوی کلارک و استارک»، جستارهای ادبی، شمارة 167.
3. تبریزی شیرازی، محمّدرضا، (۱۳۸۵)، «مفهوم عشق در تفکّر و جهان بینی حافظ»، علوم سیاسی، شمارة ۱۷۴، صص: ۹۲-۹۳.
4. رشیدی، خسرو، (۱۳۷۹)، «مقاله تحلیل محتوای مفهوم عشق در غزل سعدی»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شمارة ۴۱ و ۴۲، صص: ۲۶-۲۴.
5. شیرین بیگ مهاجر، هرمز، (۱۳۹۰)، «عقل و عشق از منظر مولانا، حافظ»، شمارة ۸۱ ، صص: ۵۳-۵۱.
6. فریامنش، مسعود، (1386)، «یک کتاب در یک مقالة معرّفی کتاب (این کیمیای هستی)»، آینة پژوهش، شمارة 105 و 106.
7. مرتضوی، منوچهر، (1334)، «عشق از نظر مولانا جلال‌الدّین»، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، مولانا پژوهشی، تبریز، شمارة 32.
8. میرقادری، سیّد فضل‌الله، (۱۳۸۴)، «بررسی تطبیقی ویژگی‌های عشق در شعر حافظ شیرازی و ابن فارض مصری»، مجلّة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورة ۲۲، شمارة 3، پاییز، صص: ۱۷۶-۱۶۸.