جایگاه جسمانیت در معرفت شناسی ملاصدرا

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 10، شماره 22، اسفند 1400، صفحه 99-124   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فخرالسادات علوی^{* 1}؛ نجف یزدانی²

¹استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، میبد، ایران

²استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

چکیده

این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی شأن و جایگاه جسمانیت در نظام معرفت‌شناسی متعالیه صدرایی می‌پردازد. ضرورت چنین تحقیقی از آنروست که شواهد قابل توجهی در احکام این نظام وجود دارد که در نظر اولیه حاکی از طرد و تحقیر جسم انسان و قوای ادراکی حسی، و به طور کلی عالم ماده در فرایند کسب معرفت است. در واقع، برخلاف معرفت‌شناسی های متعارف که جسم را از ارکان اصلی حصول معرفت می‌دانند، به نظر می رسد که ملاصدرا جسم و متعلقات آن را در معرفت حقیقی مهم ندانسته و ترجیح داده تا چنین معرفتی را از طریق نفس مجرده و از عوالم فوق محسوس تامین نماید. با تحلیل اهمّ مولفه های دخیل در فرایند معرفت در بیان ملاصدرا و علیرغم وجود شواهد هفتگانه ناظر به طرد جسمانیت، در مجموع به نظر می-رسد نمی‌توان معرفت‌شناسی صدرایی را نظامی جسم ستیز تلقی نمود ؛ بلکه با لحاظ مویدهای مختلف جسمانیت در این نظام از جمله قول به علیت جسم و دخالت موثرِ متعلقات جسمانی ادراک برای حصول نخستین مراتب معرفت، و همچنین تحقق کمال برای نفس انسانی بواسطه مانع-سازی‌های امور جسمانی، بایستی این شواهد سلبی را بجای طرد جسمانیت و تحقیر علوم طبیعی، مشیر به دغدغه‌های حکمت متعالیه برای تعالی بخشی به تمامی علوم بشری اعم از علوم انسانی، تجربی و فنی دانست.

کلیدواژه‌ها

جسمانیت؛ معرفت؛ نفس؛ معرفت شناسی ملاصدرا

مراجع

اسعدی، حجت و عباس جوارشکیان (1397) «انحصار علم به حضور نزد صدرالمتالهین» پژوهشهای عقلی نوین6، 38-9.

 جوادی آملی، عبدالله (1382) رحیق مختوم، قم: اسراء.

--- (1384) معرفت شناسی در قرآن، محقق حمید پارسانیا، قم: نشر اسراء.

--- (1388) «علم اسلامی» راهبرد فرهنگ 6، 18-7

--- (1390) منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تحقیق و تنظیم احمد واعظی، قم: اسرا.

 حسن زاده آملی، حسن (1366) اتحاد عاقل به معقول، چاپ دوم، تهران: حکمت

--- (1404ق) دروس اتحاد عاقل و معقول، تهران: حکمت

حسینی، جمشید (1394) تربیت فلسفی در حکمت متعالیه، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا

خسروپناه، عبدالحسین، پناهی آزاد، حسن (1388) نظام معرفت شناسی صدرایی. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

سبزواری، ملاهادی (1379) غرر الفرائد: شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن زاده آملی، تهران: ناب

سراجی پور، نسرین (1381) «جوهر جسمانی در اندیشه مثبتان و نافیان»، کلام اسلامی، (44)، 131ـ125.

صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1361) عرشیه، به کوشش غلامحسین آهنی. تهران: مولی.

--- (1360) اسرار الآیات، به کوشش محمد خواجوی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.

--- (1363). مفاتیح الغیب، به کوشش محمد خواجوی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

--- (1393) آگاهی و گواهی، ترجمه و شرح انتقادی رساله تصور و تصدیق، ترجمه مهدی حائری، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

--- (1378) سه رساله فلسفی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

--- (1354) المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران‏.

--- (1381) کسر اصنام الجاهلیه، تصحیح محسن جهانگیری، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

--- (1382) الشواهد الربوبیه، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

--- (1385). مجموعه رسائل فلسفی، به کوشش حامد ناجی اصفهانی. تهران: حکمت.

---  (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج 2، 3، 4، 5، 6 ،8، 9، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

---  (1420). المشاعر، به کوشش هانری کربن. بیروت: موسسه التاریخ العربی.

--- ، بی تا، الحاشیه علی الهیات الشفا، قم: بیدار

--- (1366). شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

طباطبایی، سید محمدحسین (1388) نهایه الحکمه، تعلیقه عباسعلی زارعی، ج2، قم: اسلامی

--- (1417) المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارت اسلامی.

--- (1390) اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد ، تهران: صدرا2

عبودیت، عبدالرسول، (1395) درآمدی به نظام حکمت صدرایی انسان شناسی، ج 3، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی (سمت) و مؤسسه آموزشی امام خمینی.

مرادی، اسدالله (1383) «دکارت و ملاصدرا»، نامه فرهنگ52، 133-126

مصباح یزدی، محمد تقی (1375). شرح جلد هشتم اسفار، به کوشش محمد سعیدی مهر. قم: موسسه امام خمینی.

مطهری، مرتضی (1369). مقالات فلسفی(2)، تهران: حکمت.

--- (1384) مجموعه آثار، ج15: فلسفه تاریخ(4)، تهران: صدرا، چاپ دوم.

--- (1387) مجموعه آثار، ج1: علل گرایش به مادیگری، تهران: صدرا، چاپ پانزدهم.

--- (1392) خدا در زندگی انسان، تهران: بینش مطهر

یوسفی، محمدتقی (1395) درس نامه علم النفس فلسفی (درسهای حجت الاسلام و المسلمین غلامرضا فیاضی)، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی