معرفت خدا در بیان اهل بیت علیهم‌السلام و توجیه معرفت‌شناختی آن

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 10، شماره 22، اسفند 1400، صفحه 125-144   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدحسین مهدوی نژاد¹؛ مسعود فکری²؛ محمدحسین امامی جو^{* 3}

¹دانشیار گروه فلسفه دانشگاه پیام نور

²دانشیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه تهران

³مربی آموزشی دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

تبیین معرفت‌شناسانه بحث خداشناسی، به طور قطع، یکی از مهم‌ترین و پرمناقشه‌ترین مباحث در حوزه فلسفه دین است. یکی از نظریّات ارایه‌شده، خداشناسی فطری است. ائمه علیهم‌السلام در خانواده حدیثی خویش به فراوانی فطری بودن معرفت خدا را مطرح کرده‌اند. معرفت فطری خدا در بیان اهل‌بیت‌ علیهم‌السلام‌ چنین است که خداوند معرفت خویش را در نهاد تمامی انسان‌ها قرار داده است و آنان در حصول این معرفت هیچ‌گونه دخالتی ندارند. افزون بر آن گروه بزرگی از آیات و روایات گزاره‌هایی را در باب توحید بیان کرده‌اند که باور به آن صرفا در گرو منابع نقلی است. هدف این پژوهش و نوآوری آن، بررسی اعتبار معرفت‌شناختی گزاره‌های مرتبط با معرفت خدا با تکیه بر قرآن و روایات اهل بیت است. بر این اساس، در بین تئوری‌های توجیه، نظریّه مختار این پژوهه خوانشی از مبناگروی میانه‌رو است. روش این مقاله، در ارتباط با گزاره‌های خداشناسی، روش مطالعه کتابخانه‌ای (مطالعه اسناد و مدارک) و در رابطه با توجیه معرفت‌شناختی روش توصیفی ـ تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

معرفت فطری؛ خداشناسی فطری؛ توجیه؛ مبناگرایی میانه‌رو؛ اهل بیت

مراجع

ابن‌شعبه حرانى، حسن بن على.(1363). ‏ تحف العقول. محقق و مصحح: علی اکبر غفارى‏، قم‏: جامعه مدرسین.

ابن‌طاووس، على بن موسى.(1409ق). إقبال الأعمال. تهران: دار الکتب الإسلامیة.

ابن‌منظور، محمد بن مکرم.(1414ق). لسان العرب.‏ محقق و مصحح: جمال الدین میر دامادى‏، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر.

ربانی گلپایگانی، علی. (1387). «هدایت و معرفت فطری در احادیث». کیهان اندیشه، شماره 84، صص 151-167.

الرضى، محمد بن حسین. (1414ق). نهج البلاغة. محقق و مصحح: صبحی صالح ، قم: هجرت.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم.(1366). شرح أصول الکافی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.

صدوق، محمد بن على.(1398ق). التوحید. محقق و مصحح: هاشم حسینى، تعلیقه حسینی طهرانی، قم: جامعه مدرسین.

طریحی، فخر الدین بن محمد.(1375). مجمع البحرین. محقق و مصحح: احمد حسینى اشکورى، چاپ سوم، تهران: مرتضوى.

عیاشى، محمد بن مسعود.(1380ق). تفسیر العیاشی. محقق و مصحح: هاشم رسولى محلاتى، تهران: المطبعة العلمیة.

فیومى، أحمد بن محمد.(1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. چاپ دوم، قم: موسسه دار الهجرة.

کشفی، عبدالرسول.(1385). «دسته بندی نظریه‌های توجیه معرفت‌شناختی». پژوهشنامه فلسفه دین، شماره 8، صص65-88.

کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق.(1407ق). الکافی. محقق و مصحح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

مجلسى، محمد باقر.(1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

مصباح یزدی، محمد تقی.(1361). «معارف قرآن (3)، خداشناسی فطری». رشد معلم، شماره3، صص 12-15.

ملکیان، مصطفی.(1387). «ایمان و تعقل». قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.

Goldman, Alvin I. (1991), Liaisons: Philosophy Meets the Cognitive and Social Sciences, Cambridge: the mit press.

Harman, Gilbert (1973), Thought, Princeton: Princeton University Press.

Pojman, Louis P. (2000), What Can We Know?: An Introduction to the Theory of Knowledge, second edition, Boston: Cengage Learning.