تبیین سازگارترین الگو از تشکیک وجود صدرایی با مبانی معرفتی ملاصدرا بر اساس نظریه داده بنیاد (گرندد تئوریGrounded Theory)

 پژوهشهای معرفت شناختی

دوره 10، شماره 22، اسفند 1400، صفحه 185-212   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهره زارعی¹؛ قدرت الله قربانی^{* 2}؛ رسول رسولی پور³؛ محمد سعیدی مهر⁴

¹دانشگاه خوارزمی

²عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی تهران

³هیئت علمی دانشگاه خوارزمی

⁴عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

چکیده
تشکیک وجود به عنوان یکی از اصول مبنایی متافیزیک صدرایی در تنقیح و تبیین ساختار حکمت متعالیه نقش بسزایی داشته و لوازم و نتایجی را در حوزه وجودشناسی و معرفت شناسی به بار می آورد.
با توجه به اینکه تلقی های متفاوتی از تشکیک در حکمت متعالیه موجود است و الگوهای تصوری متفاوتی از آن قابل ترسیم است که در صورت انتساب هریک از آن ها به ملاصدرا، دیدگاه های معرفت شناختی وی تحت تاثیر قرار می گیرد، هدف از نوشتار حاضر که ماهیت بنیادی دارد، تبیین سازگارترین الگو از تشکیک وجود صدرایی با مبانی معرفتی او بر پایه روش گرندد تئوری است.
روش شناسی حاکم بر متن، ماهیت توصیفی- تحلیلی دارد و ضمن استفاده از اسناد و منابع کتابخانه ای و مصاحبه با چند کارشناس خِبره، عوامل زمینه ای، علی، مداخله گر و پیامدهای معرفتی دو الگو طرح و بررسی شد. نمونه ها از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شده و اطلاعات به دست آمده با استفاده از روش گرندد تئوری کدگذاری و تجزیه و تحلیل شده اند.
یافته های پژوهش نشان داد که الگوی تشکیک در مراتب و الگوی تشکیک در مظاهر، ضمن تفاوت هایی در عوامل زمینه ای، علی و مداخله گر، لوازم و نتایج معرفتی یکسانی دارند.

کلیدواژه‌ها

تشکیک وجود؛ لوازم معرفتی؛ گرندد تئوری؛ تشکیک در مراتب؛ تشکیک در مظاهر

مراجع

ابن رشد، ابوالولید محمدبن احمد . ( 1993). تهافت التهافت، مقدمه و تحقیق محمد العریبی، چاپ اول بیروت: دارالفکر.

ابن سینا، حسین بن عبدالله .(1371). المباحثات، توضیح، مقدمه و تحقیق محسن بیدارفر، چاپ اول، تهران: بیدار.

--- . (1404). الشفاء(الهیات)، تصحیح سعید زاید، قم: مکتبه آیت الله المرعشی.

---.( 1400). رسائل ابن‌سینا، قم: بیدار.

ارسطو.( 1980).  منطق ارسطو، تصحیح عبدالرحمن بدوی، جلد دوم، بیروت: دارالقلم.

آشتیانی، جلال الدین .( 1378). شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

--- .( 1376). هستی از نظر فلسفه و عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

امین، سید حسن .( 1375). «جریان تشکیک در مظاهر وجود یا مراتب آن»، مجله کیهان اندیشه، شماره شصت و ششم.

توکلی، محمدهادی و طاهری، صدرالدین .( 1392). «بررسی تشکیک در مراتب و مظاهر از دیدگاه علامه طباطبایی»، مجله علمی- پژوهشی حکمت و فلسفه، سال نهم، شماره دوم.

جوادی‌آملی، عبدالله .( 1386). رحیق مختوم(شرح جلد اول و دوم اسفار)، تحقیق حمید پارسانیا، جلد اول و سوم و چهارم و پنجم و ششم و نهم و دهم، چاپ سوم، قم: مرکزنشراسراء.

جوارشکیان، عباس .( 1383). «تباین یا یگانگی وحدت تشکیکی و وحدت شخصی وجود در حکمت متعالیه» مجله علمی- پژوهشی خردنامه صدرا، شماره سی و هشتم.

حائری یزدی، مهدی .( 1361). هرم هستی: تحلیلی از مبادی هستی شناسی تطبیقی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی .

حسین زاده، محمد .( 1385). «علم حضوری(ویژگی ها، اقسام و گستره)»، نشریه معرفت فلسفی، سال 4، شماره14.

حسین زاده، مرتضی و کمالی زاده، طاهره .( 1397). «سازگاری نظریه وحدت تشکیکی و وحدت شخصی وجود»،  مجله علمی- پژوهشی حکمت صدرایی، سال هفتم، شماره اول.

حسین لو، باقر.( 1398). «نارسایی نظریه وحدت تشکیکی وجود»، مجله علمی- پژوهشی حکمت صدرایی، سال هشتم، شماره اول(پیاپی پانزدهم).

داوری اردکانی، رضا  .( 1380). «آیا میان فلسفه اسلامی و پدیدار شناسی غربی می تواند دیالوگی برقرار شود؟»، نامه فرهنگ، شماره42.

رازی، فخرالدین .( 1411). المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات، جلد اول، چاپ دوم، قم: بیدار.

زنوزی، علی بن عبدالله  .( 1381). لمعات الهیه، مقدمه و تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

--- .( 1378). مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس طهرانی، مقدمه، تنظیم، تصحیح و تحقیق محسن کدیور، جلد سوم، تهران: اطلاعات.

سبزواری، هادی بن مهدی .( 1981). حاشیه بر الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد اول و دوم و ششم، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

سهروردی، شهاب الدین .( 1375الف). مجموعه مصنفات شیخ اشراق(التلویحات)، جلد اول، تصحیح و مقدمه هانری‌کربن، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

--- .( 1375و). مجموعه مصنفات شیخ اشراق(اللمحات)، جلد چهارم، تصحیح و مقدمه هانری‌کربن و سیدحسین نصر و نجفقلی حبیبی، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شیرازی، محمدبن ابراهیم .( 1378). التنقیح فی المنطق، تصحیح محمد خامنه ای و غلامرضا یاسی پور، مقدمه احد فرامرز قراملکی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

--- .( بی تا). الحاشیه علی الهیات الشفاء، قم: انتشارات بیدار.

--- .( 1360). الشواهدالربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سیدجلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.

--- .( 1363). المشاعر، به اهتمام هانری کربن، چاپ دوم، تهران: کتابخانه طهوری.

--- .( 1387ب). المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، مقدمه و تصحیح و تعلیق محمد خامنه ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول.

--- .( 1392). تعلیقه ملاصدرا بر حکمه الاشراق(ضمن شرح حکمه الاشراق قطب الدین شیرازی)، جلد دوم، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

--- .( 1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین(رساله تنقیح در منطق)، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: حکمت.

--- .( 1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین(رساله شواهدالربوبیه)، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: حکمت.

--- .( 1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد اول و دوم و سوم و چهارم و ششم، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

صدوقی سها، منوچهر. (1374). «جریان تشکیک در مظاهر وجود و یا مراتب آن»، مجله کیهان اندیشه، شماره شصت و چهارم.

طباطبایی، محمدحسین .( 1424). تذییلات و محاکمات علامه طباطبایی(ضمن کتاب توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی)، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی.

--- .( 1981).حاشیه بر الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد اول و ششم، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

--- .( بی تا). نهایه­الحکمه، قم: المؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم، چاپ دوازدهم.

عبودیت، عبدالرسول .(1394).درآمدی به نظام حکمت صدرایی، جلد اول، تهران: سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)،مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی؛ چاپ هفتم، قم: مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)  .

عبودیت، عبدالرسول .( 1387). نظام حکمت صدرایی(تشکیک در وجود)، چاپ دوم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

علوی، سیدمحمدکاظم .( 1383). «خاستگاه مسأله تشکیک وجود»، مجله علمی- پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره سی و نهم.

قمشه‌ای، محمدرضا بن ابوالقاسم .(1378). مجموعه آثار حکیم صهبا به همراه زندگی نامه عارف الهی محمدرضا قمشه ای، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی و خلیل بهرامی قصرچمی، تهران: کانون پژوهش.

لاهیجی، محمدجعفر.( 1386).شرح المشاعر ملاصدرا، تصحیح و تعلیق و مقدمه سیدجلال الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.

مصباح یزدی، محمدتقی و فیاضی، غلامرضا .( 1378). «حقیقت علم- میزگرد»، نشریه قبسات، دوره چهارم، شماره دوازدهم.

--- .( 1364). آموزش فلسفه، جلد اول، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی (معاونت فرهنگی).

مطهری، مرتضی .( 1370). مجموعه آثار(پاورقی های اصول فلسفه و روش رئالیسم)، جلد ششم، تهران: حکمت.

--- .( 1370). مجموعه آثار(شرح مبسوط منظومه)، جلد نهم و دهم، تهران: حکمت.

--- .(1370). مجموعه آثار(شرح منظومه)، جلد پنجم، تهران: حکمت.

نوری، علی .(1981). حاشیه بر الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد اول و دوم، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

Glaser, Barney G.; and Strauss, Anselm L. 1967. The Discovery of Grounded Theory. Chicago: Aldine.

Strauss, Anselm L.; and Corbin, Juliet M.1998.  Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. Sage Publications, Inc.