مطالعه اثر کود های اوره، فسفات کلسیم ، سولفات پتاسیم و هم افزایی آنها بر تولید برگ و پاجوش در گیاه آلوئه ورا

فصلنامه گیاه و زیست فناوری ایران

دوره 16، شماره 4، اسفند 1400، صفحه 21-31   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احد مدنی^{* 1}؛ مرتضی عباسی²؛ فرشید مدنی³

¹اسنادیار زراعت - دانشگاه آزاد اسلامی گناباد

²دانش آموخته کارشناسی ارشد زراعت دانشگاه آزاد اسلامی گناباد

³استادیار زراعت- دانشگاه آزاد اسلامی گناباد

چکیده

چکیده:
آلوئه ورا (صبر زرد) یک گیاه دارویی با ارزش اقتصادی بسیار بالاست. با هدف فراهم کردن شرایط تغذیه ای مناسب برای بدست آوردن عملکرد بیشتر و تولید پاجوش هایی پرتعداد و با کیفیت ، ازمایشی در سال 1395 در شهرستان مه ولات (استان خراسان رضوی) به صورت فاکتوریل با 27 تیمار و 3 تکرار در قالب بلوک های کامل تصادفی اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی سه کود اوره، فسفات کلسیم و سولفات پتاسیم و هر کدام با سه سطح صفر، 100 و 200 کیلوگرم بودند. نتایج حاکی از اثر افزایشی مصرف همزمان نیتروژن و فسفر و همچنین نیتروژن و پتاسیم عمدتا بر صفات تکثیری گیاه مانند وزن پاجوش، تعداد پاجوش و تعداد برگ پاجوش و ارتفاع پاجوش بود، البته اثر افزایشی نیتروژن و فسفر بر طول برگ و تعداد برگ به عنوان صفت مرتبط با عملکرد گیاه مادری نیز دیده شد. 70-80 درصد حداکثر وزن پاجوش، تعداد پاجوش و تعداد برگ پاجوش و ارتفاع پاجوش و همچنین حداکثر طول برگ و تعداد برگ با مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن، توام با 100 کیلوگرم فسفر و یا توام با 100 کیلوگرم پتاسیم بدست آمد. افزایش بیشتر فسفر و پتاسیم در سطح 100 کیلوگرم نیتروژن موجب دستیابی به حداکثر صفات مرتبط با پاجوش گردید و تاثیر چندانی بر صفات مرتبط با عملکرد گیاه مادری نداشت. نتایج این تحقیق پیشنهاد می دهد که توصیه کودی برای تولید پاجوش و عملکرد ژل متفاوت است، به نحوی که دستیابی به پاجوش های پر تعداد و با کیفیت در مقایسه با حصول بیشترین عملکرد گیاه مادری نیازمند مقدار مشابه نیتروژن و دو برابر فسفر و پتاسیم می باشد.

کلیدواژه‌ها

کلمات کلیدی: آلوئه ورا؛ کود دهی؛ پا جوش؛ تغذیه گیاهی

اصل مقاله

مقدمه و کلیات

آلوئه‌ورا (صبر زرد) یک گیاه دارویی با نام علمی Aloe Vera  از خانواده Liliaceae و دارای مسیر فتوسنتزیCAM  (کراسولاسیک اسید متابولیسم)
می‌ باشد (Surjushe et al., 2008). روش اصلی افزایش غیرجنسی صبر زرد، از طریق پاجوش است و به منظور تولید تجاری گیاهچه و افزایش عملکرد برگ از طریق افزایش سطح زیر کشت، روشهایی مورد نیاز است تا بتوان در مدت زمان کوتاه، تعداد زیادی گیاهچه تولید نمود 2021) Perisa and Gobinno,). فراهم کردن شرایط تغذیه ای مناسب برای بدست آوردن پاجوش هایی با اندازه درشت و با کیفیت بالا از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد (Khajeeyan et al., 2019). دانش پیرامون نقش عناصر غذایی بر رشد گیاهان CAM بسیار اندک است(Kumar et al., 2017) . بنظر می رسد که واکنش این دسته از گیاهان به عناصر غذایی نسبت به سایر گیاهان (غیر CAM) کمتر درک شده است و لذا نیازمند مطالعات بیش تر می باشد. اما در مجموع گیاه آ آلوئه ورا به عنوان یک گیاه CAM پاسخ رشدی مناسبی به کود های نیتروژنه نشان می دهد. به طور مثال آزمایش Chowdhury et al., (2020)  نشان داد که دستیابی به حداکثر عملکرد ژل آلوئه ورا نیازمند مصرف 200 کیلوگرم اوره یا دی فسفات آمونیوم می باشد، در حالی که مصرف به ترتیب 75 یا 90 کیلوگرم از این دو کود موجب دستیابی به 80 درصد مقدار حداکثر عملکرد خواهد شد. تحقیق Sultan et al., (2021) نشان داد که مصرف تا 160 کیلوگرم در هکتار پتاسیم موجب افزایش غلظت پتاسیم برگ در گیاه آلوورا شد، اما حداکثر عملکرد ژل و 80 درصد حداکثر مقدار عمکلرد ژل به ترتیب از120 و70 کیلوگرم پتاسیم در هکتار حاصل
می شود. آنها در تحقیق جداگانه ای نشان دادند که مصرف تا 120 کیلوگرم فسفر در هکتار موجب افزایر محتوای فسفر گیاه و عملکرد ژل می شود اما برای دستیابی به 80 درصد حداکثر مقدار عملکرد 45 کیلوگرم فسفر کفایت می‌کند (Sultana et al., 2021). تحقیقاتی نیز پیرامون استفاده توام نیتروژن، فسفر و پتاسیم با کودهای دامی وجود دارد، به طور مثال بر اساس گزارش Chowdhury et al., (2021) مصرف 5 تن کود مرغی توام با 40 ، 20 و 30 کیلوگرم در هکتار NPK برای دست یافتن به حداکثر ماده خشک در آلوئه‌ورا کافی خواهد بود. تحقیقات پیرامون کاربرد کودهای زیستی مانند قارچ میاکوریزا برای تامین فسفر مورد نیاز آلوئه‌ورا حاکی از مفید بودن این روشها می باشد ( Núñez-Colima et al., 2018). گزارشاتی نیز از هم‌افزایی مصرف همزمان نیتروژن و پتاسیم (Olfati et al., 2015)، مصرف همزمان نیتروژن و فسفر (2007 Tawaraya et al.,) و مصرف همزمان فسفر و پتاسیم (Ahmed et al., 2011) بر عملکرد ژل در آوورا نسبت به مصرف هر کدام از آنها به تنهایی وجود دارد. هدف اصلی این تحقیق نیز بررسی هم افزایی ناشی از کاربرد همزمان این سه عنصر غذایی بر رشد و عملکرد آلوئه‌ورا و همچنین تعداد و کیفیت پاجوش های تولیدی و ارایه توصیه کودی مناسب می باشد. در این تحقیق چنین فرض شده است که نه تنها عملکرد بلکه توانایی تولید پاجوش های پر تعداد و با کیفیت تحت تاثیر این عناصر غذایی و اثر متقابل آنها قرارمی‌گیرد، البته پاسخ به این سوال که آیا توصیه کودی مناسب برای دستیابی به حداکثر عملکرد ژل با توصیه کودی مناسب  برای تولید پاجوش های پر تعداد و با کیفیت یکسان یا متفاوت خواهد بود، نیز هدف اصلی از اجرای این تحقیق می باشد.

فرآیند پژوهش

این آزمایش در سال زراعی 1395 در مزرعه شخصی در اراضی روستای عبدل اباد شهرستان مه ولات اجرا شد. محل اجرای آزمایش در مختصات، طول جغرافیایی 58 درجه و 66 دقیقه و عرض جغرافیایی 38 درجه و 54 دقیقه و ارتفاع 959 متری از سطح دریا واقع شده است. میانگین 30 ساله آمار هواشناسی در منطقه مه ولات نشان میدهد که متوسط بارندگی سالیانه 185 میلیمتر و حداقل سردترین و حداکثر گرمترین درجه حرارت هوا به ترتیب 20- درجه سانتیگراد و 40 درجه سانتیگراد می‌باشد. مشخصات خاکشناسی مزرعه در سال آزمایش در جدول1 نشان داده شده است. این آزمایش بصورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. هر یک از کودهای نیتروژن به فرم اوره، فسفر به فرم فسفات کلسیم و پتاسیم به فرم سولفات پتاسیم در سه سطح 0 ، 100 و 200 کیلوگرم در هکتار در 27 تیمار مورد آزمایش قرارگرفتند. در خرداد ماه پاجوش‌های یکنواخت با اندازه 20-18 سانتیمتر به صورت تصادفی انتخاب و به زمین منتقل کشت شدند. هرکرت فرعی شامل  4 خط کاشت به طول 3 متر و عرض 5 متر و فاصله بوته‌ها در روی ردیف 40 سانتیمتر و بین دو ردیف 70 سانتیمتر در نظر گرفته شده است. هر سه کود نیتروژن، پتاسیم و فسفر به صورت تقسیط در سه مرحله 6 برگی، پیش از تشکیل پاجوش و شروع تشکیل پاجوش بکار رفت. گیاهان بر اساس ظرفیت زراعی به صورت یکسان آبیاری شدند. بوته های برداشت شده از سطح مزرعه جمع آوری گردید و ارتفاع بوته، تعداد و پهنای برگ، تعداد برگ پاجوش، وزن، تعداد و ارتفاع پاجوش 10 بوته از هر کرت کرت  اندازه گیری شد. در هر کرت، ارتفاع بوته از سطح خاک تا نوک بلند ترین برگ به عنوان ارتفاع بوته اندازه گیری گردید برای اندازه گیری صفات مرتبط با پاجوش، ابتدا پاجوش ها از گیاه مادری جدا و تعداد آنها شمارش گردید. سپس خصوصیاتی از قبیل ارتفاع پاجوش، وزن پاجوش، تعداد برگ پاجوش اندازه گیری شد. تجزیه واریانس داده های آزمایش با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین ها به روش آزمون چند دامنه ای دانکن در سطوح 5 درصد و 1 درصد انجام گرفت. نمودارهای مربوطه با کمک نرم افزار Excel ترسیم شد.

 

 

 

 

 

جدول1- مشخصات خاکشناسی مزرعه در سال آزمایش

Table 1- Soil parameters of experimental field

عمق خاک (cm)	EC	pH	موادآلی(%)
				نیتروژن	فسفر	پتاس	رس	سیلت	شن
0-50	4/1	3/7	68/0	065/0	5/6	60	13	37	50

 

 

 

نتایج و بحث

اثر کود نیتروژن بر طول، عرض و تعداد برگ و تعداد پاجوش گیاه آلوئه ورا معنی دار بود (جدول 2). تیمار ₁₀₀N در مقایسه با N₀ موجب افزایش ارتفاع  گیاه (7/32 %)، قطر ساقه (23/7 %)، تعداد برگ (9/21 %) و تعداد پاجوش (7/62 %) شد، با افزایش نیتروژن به 200 کیلوگرم در هکتار طول برگ بطور معنی داری کاهش یافت، ولی عرض برگ ، تعداد برگ و تعداد پا جوش تغییری نکرد (جدول 2 و نمودار 1). از نظر وزن پاجوش، تیمارهای ₁₀₀N و N₀ اختلافی نداشتند، تنها پس از مصرف 200 کیلوگرم در نیتروژن هکتار 36/8 درصد افزایش معنی‌دار وزن پاجوش نسبت به شاهد دیده شد (جدول 2 و نمودار 1). در مورد ارتفاع پاجوش و تعداد برگ در پاجوش، بین هر سه سطح نیتروژن اختلاف معنی دار مشاهده شد، به نحوی که تیمار₁₀₀N در مقایسه با N₀ به ترتیب 5/106 و 79 درصد افزایش ارتفاع پاجوش و تعداد برگ در پاجوش را در پی داشت، و تیمار ₂₀₀N موجب افزایش ارتفاع پاجوش و تعداد برگ در پاجوش به میزان 8/24 و3/48 درصد در مقایسه با تیمار ₁₀₀ N گردید (جدول 2 و نمودار 1). نتیجه تحقیقاتی که در ایران پیرامون نقش نیتروژن بر عملکرد آلوئه ورا نجام شده است، بدون نظر گرفتن سیستم فتوسنتزی کراسولاسیک اسید متابولیسم در این گیاه گزارش شده است.

 

جدول 2- میانگین مربعات اثر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و اثرات متقابل آنها بر صفات مورد مطالعه

Table 2- Mean squares for the effect of nitrogen, phosphorus and potassium and the interaction on studied traits

منابع تغییرات	درجه آزادی	طول برگ سانتی متر	قطر ساقه سانتی متر	تعداد پاجوش	تعداد برگ	تعداد برگ پاجوش	وزن پاجوش (گرم)
بلوک	2	ns 13/46	ns62/14	ns28/1	ns3/1	ns40/0	ns447/41
نیتروژن	2	**8/618	*62/30	**75/7	**18/7	**77/50	**42/2063
خطاء a	4	28428	66/440	90/9	33/10	36/20	12/85508
پتاسیم	2	**46/164	**35/80	**82/110	**71/40	**39/65	**54/3489
فسفر	2	**50/150	**40/50	**90/160	**80/51	**40/80	**60/2649
نیتروژن * پتاسیم	4	**48/89	ns8/18	**98/14	*20/3	**87/16	**93/626
نیتروژن * فسفر	4	**52/65	**6/10	**50/10	**85/1	**50/13	**56/345
پتاسیم * فسفر	4	ns20/52	ns 50/5	ns30/6	ns90/0	ns32/7	ns43/136
N×P×K	8	ns 10/32	ns30/2	ns80/2	ns 50/0	ns20/3	ns20/110
خطاء b	24	35/18	27/8	93/0	64/0	40/0	85/53
ضریب تغییرات		94/10	35/5	63/0	2/2	30/10	20/27

*: معنی دار در سطح 5 درصد؛ **: معنی دار در سطح 1 درصد؛ NS : غیر معنی دار

 

در گیاهان CAM مانند آلوورا علاوه بر ₂CO ذخیره شده به فرم اسید مالیک در طول شب، تجزیه اوره به ₂CO و یون آمونیوم (NH⁺₄) نیز میتواند تامین کننده ₂CO جهت فعالیت آنزیم PEP_C باشد، این ایده از آنجا مطرح می شود که تحت کمبود نیتروژن، فعالیت آنزیم  PEP_C و تجمع اسید مالیک در گیاهان CAM افزایش می‌یابد (Hogewoning et al., 2021). در آزمایشی گیاه آپارتمانی کالانکوئه، دارای مسیر فتوسنتزی CAM، به مدت 1-2 ماه در محلول غذایی حاوی 5 میلی مولار نیترات سدیم یا 5/2 میلی مولار سولفات آمونیوم قرار داده شد و سپس گیاهان به محیط با مقدار اندک نیتروژن منتقل گردید، گیاهان منتقل شده به محیط دارای نیتروژن اندک، فعالیت آنزیم PEP_C و تجمع اسید مالیک بیشتری نسبت به گیاهان باقی مانده در محلول های تیماری نشان دادند (Pereira et al., 2019). از جهتی در طی فرایند تنفس نوری در گیاهان C₃ هنگام تبدیل اسید آمینه گلایسین به سرین اگر چه یک ملکول ₂CO تلف
می شود ولی در این میان یک یون آمونیوم نیز آزاد می گردد که می تواند در فرایند اسیمیلاسیون گیاهان C₃ نقش مثبت ایفا کند، اما در گیاهان CAM به دلیل عدم وجود تنفس نوری پدیده آزاد شدن یوم آمونیوم نیز وجود ندارد که ممکن است باعث شود تا پاسخ گیاهان CAM به فراهمی نیتروژن نسبت به گیاهان C₃ بیشتر باشد، به نحوی که به طور مثال آزمایشChowdhury et al., (2020)  نشان داد که دستیابی به حداکثر عملکرد ژل آلوئه ورا نیازمند مصرف 200 کیلوگرم اوره یا دی فسفات آمونیوم
می باشد، در حالی که مصرف به ترتیب 75 یا 90 کیلوگرم از این دو کود به تنهایی موجب دستیابی به 80 درصد حداکثر عملکرد خواهد شد. اثر کود فسفر نیز مانند نیتروژن بر تمام صفات مورد مطالعه معنی دار بود (جدول 2). تیمار ₁₀₀ Pدر مقایسه با P₀  به ترتیب به 1/61 ،1/10 و 6/ 21 درصد طول برگ، عرض برگ و تعداد برگ بیشتری داشت (جدول 2 و نمودار 1)، اما با افزایش مقدار فسفر به ₂₀₀P تغییری در این صفات نسبت به تیمار ₁₀₀P مشاهده نشد (جدول 2 ونمودار 1). بین تمام سطوح فسفر از نظر تعداد پاجوش، وزن پاجوش، ارتفاع پاجوش و تعداد برگ پاجوش اختلاف معنی دار دیده شد (جدول 2 و نمودار 1). به نحوی که تیمار₁₀₀ P در مقایسه با P ₀  افزایش تعداد پاجوش (3/77%)، وزن پاجوش (8/203%)، ارتفاع پاجوش(8/182%) و تعداد برگ پاجوش (3/161%) را در پی داشت (جدول 2 و نمودار 1) و تیمار ₂₀₀P موجب افزایش تعداد پاجوش، وزن پاجوش، ارتفاع پاجوش و تعداد برگ پاجوش  به ترتیب به میزان 9/54، 6/20،3/45،8/30 درصد در مقایسه با تیمار ₁₀₀ P گردید (جدول 2 و نمودار 1).  Sultan et al., (2020) نشان دادند که مصرف تا 120 کیلوگرم فسفر در هکتار موجب افزایر محتوای فسفر گیاه و عملکرد ژل می شود اما برای دستیابی به 80 درصد حداکثر مقدار عملکرد 45 کیلوگرم فسفر کفایت می کند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار1- اثرات ساده کودهای اوره، فسفات کلسیم و سولفات پتاسیم بر صفات مورد مطالعه در آوئه ورا

Figure 1- The simple effect of urea, calcium phosphate and potassium sulfate on traits

 

اثر کود پتاسیم مانند نیتروژن و فسفر بر تمام صفات مورد مطالعه معنی دار بود (جدول 2)، البته در تمامی صفات به جز وزن پاجوش اختلاف معنی داری بین سطح ₁₀₀K و ₂₀₀K مشاهده نشد (جدول 2 و نمودار 1). در تیمار ₁₀₀K در مقایسه با شاهد مقدار ارتفاع بوته 4/48 ، قطر ساقه 8/10 ، تعداد برگ 7/21، تعداد پاجوش 5/56 ارتفاع پاجوش2/45 و تعداد برگ 7/55 درصد بیشتر بود (جدول 2 و نمودار1). در مورد وزن پاجوش، اختلاف معنی داری بین هر سه سطح کود پتاسیم مشاهده شد به نحوی که وزن پاجوش 2/45 در تیمار₁₀₀K در مقایسه با K₀ بیشتر بود، و تیمار ₂₀₀K موجب افزایش وزن 15/22 درصدی وزن پاجوش در مقایسه با تیمار₁₀₀K گردید (جدول 2 و نمودار1). (2020) Sultana et al., نشان داد که مصرف تا 160 کیلوگرم در هکتار پتاسیم موجب افزایش غلظت پتاسیم برگ در گیاه آلوورا شد، اما حداکثر عملکرد ژل و 80 درصد حداکثر مقدار عمکلرد ژل به ترتیب از 120 و 70 کیلوگرم پتاسیم در هکتار حاصل شد. از بین اثرات متقابل دو گانه، اثر پتاسیم × فسفر برای تمامی صفات غیر معنی دار و اثر متقابل نیتروژن × فسفر و نیتروژن × پتاسیم بر تمام صفات معنی دار بود (جدول 2). همچنین اثر متقابل سه گانه نیتروژن × فسفر × پتاسیم برای هیچ یک از صفات معنی دار نبود (جدول 2). مصرف پتاسیم در هر سه سطح نیتروژن موجب افزایش تمام صفات مورد مطالعه شد (جدول 2 و جدول 3)، تنها موارد استثنا پهنای ساقه و وزن پاجوش بود که مصرف پتاسیم در سطح ₂₀₀N تاثیری بر مقدار این دو صفت نداشت (جدول 3). بیشترین اثر افزایشی مصرف همزمان نیتروژن و پتاسیم برای تعداد پاجوش در سطح نیتروژن ₁₀₀N  و برای وزن پاجوش در سطح N₀ مشاهده گردید (جدول 3). اثر هم افزایی نیتروژن و پتاسیم بر رشد و عملکرد گیاه مختلف از جمله سیب زمینی (Wang et al,. 2020) و لوبیا (Valdez et al., 2020) گزارش شده است. گزارشات  محدودی (2015 Olfati et al.,) نیز از هم افزایی (سینرژی) مصرف همزمان نیتروژن و پتاسیم در آلوورا وجود دارد. البته اثر متقابل کود سولفات پتاسیم و اوره می تواند ناشی از تاثیر مثبت سولفور بر کارایی مصرف نیتروژن  نیز باشد (Tabak et al., 2020). مصرف فسفر در هر سه سطح نیتروژن موجب افزایش تمام صفات مورد مطالعه شد (جدول 3). بیشترین اثر افزایشی مصرف همزمان فسفر و  نیتروژن برای ارتفاع بوته، تعداد پاجوش، وزن پاجوش و تعداد برگ پاجوش و در سطح ₁₀₀N دیده شد، به نحوی که در این سطح نیتروژن تفاوت معنی داری بین هر سه سطح فسفر در صفات مذکور مشاهده شد (جدول 3). اثر هم افزایی نیتروژن و فسفر بر گیاه آلوئه ورا و سایر گیاهان دارویی بسیار محدود گزارش شده است (Tawaraya et al., 2007).  اثر متقابل کودهای  اوره و فسفات کلسیم می تواند ناشی از تاثیر مثبت کلسیم بر جذب و مصرف نیتروژن باشد، اثر هم افزایی کسیلم و نیتروژن در تحقیقات بسیاری از جمله سیر (Hanna et al., 2020) و کاهو (Di- Goia et al., 2017) گزارش شده است .اگر چه بیشترین تعداد برگ پاجوش و ارتفاع پاجوش با مصرف 200 کیلوگرم نیتروژن حاصل شد (نمودار 1) اما با مصرف نصف این مقدار نیز 80% تا 70% حداکثر تعداد برگ پاجوش و ارتفاع پاجوش مشاهده شد (نمودار1)، کاهش 50 درصدی مقدار مصرف کود نیتروژن و کاهش 20 تا 30 درصدی تعداد برگ پاجوش و ارتفاع پاجوش به معنای 3 تا 5/3 برابر افزایش کارایی مصرف نیتروژن برای این دو صفت می باشد. در مورد اثر کوهای فسفر و پتاسیم بر تعداد پاجوش نتیجه مشابه تعداد برگ پاجوش و ارتفاع پاجوش حاصل شد (نمودار 1)، اما برای دستیابی به حداکثر تعداد پاجوش مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن کفایت کرد و عدم مصرف نیتروژن، کاهش 50 درصدی تعداد پاجوش نسبت به مقدار حداکثر قابل حصول را در پی داشت (نمودار 1). از آنجایی که تعداد برگ پاجوش، تعداد پاجوش و ارتفاع پاجوش توانایی تولید پاجوش های پرتعداد و با کیفیت را نشان میدهد، لذا این نتایج حاکی از آن است که 100 کیلوگرم کود (هر یک از سه عنصر) اقتصادی ترین مقدار برای تولید پاجوش می باشد. صفات تعداد برگ، ارتفاع برگ و پهنای برگ تعیین کننده مقدار عملکرد ژل هستند. در این تحقیق اگر چه پهنای برگ اندکی تحت تاثیر مصرف کودها به ویژه پتاسیم قرار گرفته است (نمودار 1) اما این صفت در مقایسه با تعداد برگ و طول برگ اهمیت چندانی ندارد، به ویژه اینکه در این تحقیق دامنه تغییرات این صفت اندک و بین 8 تا 9 سانتی متر می باشد (نمودار 1).

 

جدول 3 – اثرات متقابل نیتروژن در فسفر و همچنین نیتروژن در پتاسیم برای صفات مورد مطالعه

 Table 3- The interaction effect of nitrogen, phosphorus and potassium on traits

 

		طول برگ (cm)		عرض برگ (cm)	تعداد پاجوش	تعداد برگ	تعداد برگ پاجوش	وزن پاجوش (g)		ارتفاع پاجوش (cm)
	P0	c27/3		23/88b	c 5/2	c 3/4	c 65/1	c 2/11		b 32/11
N0	P100	c 32/36		72/75b	2/4b	45/5b	85/2c	2/19b		5/17b
	P200	b 25/54		86/86b	2/5b	32/7b	65/4b	24/29a		21/15 a
	P0	c 35/33		36/86b	4/3c	32/5c	28/3c	35/22b		23/15b
N100	P100	b 23/45		03/88b	2/6b	62/7b	25/5b	79/24b		35/24a
	P200	a 32/72		16/89a	2/8a	32/9a	35/7a	24/33a		32/28a
	P0	b 4 /45		86/86b	6/5b	12/6b	42/5b	5/27b		21/22b
N200	P100	b32 /60		28/88b	56/7a	9/7a	98/6b	30/23b		32/27a
	P200		a 32/75	25/89a	32/9a	85/8a	96/8a	2/38a	21/30a
	K0	c 75/36		50/80b	5/2c	3/5c	65/2c	5/11c		52/11 b
N0	K100	b 6/42		75/83b	2/4c	32/6b	56/3b	2/15c		2/16b
	K200	b 32/48		32/87a	23/6b	4/7b	32/5b	02/3a		52/24a
	K0	b 54/45		75/83b	5/4c	3/6b	25/4b	79/24b		32/17b
N100	K100	b 6/54		34/86b	32/7b	32/7b	46/5b	02/29b		65/22b
	K200	a 71/66		5/90a	32/9a	25/10a	95/8a	32/40a		35/29a
	K0	b 32/48		5/86a	3/6b	23/8b	58/6b	62/37a		22/23b
N200	K100	b 2/57		25/88a	25/8a	32/9b	25/8a	52/38a		32/27a
	K200	a96/79		62/88a	2/10a	54/12a	35/9a	28/42a		a 25/31

 

در مورد تعداد برگ و ارتفاع بوته، بر خلاف صفات %) و ارتفاع از 60 به 38 سانتی متر (36%)  گردید مرتبط با تعداد و کیفیت پاجوش، افزایش مصرف کود پتاسیم از 100 به 200 موجب کاهش این دو صفت شده است (نمودار 1)، به نحوی که 200 کیلوگرم کود پتاسیم در مقایسه با سطح 100 کیلوگرم این کود موجب کاهش تعداد برگ از 3/9 به 6/7 (18 (نمودار 1). در تحقیق حاضر، پتاسیم به فرم سولفات پتاسیم حاوی 50% پتاسیم و 18% سولفات (گوگرد) استفاده شده است، لذا مصرف این کود در مقادیر 100 و 200 کیلوگرم در هکتار پتاسیم به ترتیب 35 و 70 کیلوگرم در هکتار سولفات وارد خاک کرده است. تحقیق  نشان می دهد که برای دستیابی به 80 % مقدار حداکثر عملکرد آلوئه ورا مصرف 25 کیلوگرم سولفات کفایت می کند (et al., 2020 Chowdhury). در نتیجه کاهش تعداد برگ و طول برگ در سطح 200 کیلوگرم پتاسیم ناشی از اثر سوء سولفات مازاد  به دلیل افزایش اسیدیته خاک و کاهش برخی عناصر میکرو مانند مولیبدن (Głowacka et al., 2019)، در این تیمار باشد.  درمورد نیتروژن و فسفات، سطح کودی 200 کیلوگرم هر یک از این کودها نسبت به سطح 100 کیلوگرم در هکتار موجب افزایش قابل توجهی در تعداد برگ و ارتفاع برگ نشد (نمودار 1).

نتیجه‌گیری کلی

 در کل این نتایج حاکی از آن است که چه برای عملکرد بیشتر ژل و چه دستیابی به پاجوش های پرتعداد و با کیفیت، مصرف 100 کیلوگرم کود (هر یک از سه عنصر به تنهایی) مناسب و مقرون به صرفه خواهد بود. نتایج حاکی از اثر افزایشی مصرف همزمان نیتروژن و فسفر و همچنین نیتروژن و پتاسیم بر صفات مورد مطالعه است، که این  اثرات افزایشی عمدتا مرتبط با صفات تکثیری گیاه مانند وزن و تعداد پاجوش و تعداد برگ پاجوش مشاهده شد، البته اثر افزایشی نیتروژن و فسفر بر طول برگ به عنوان صفت مرتبط با عملکرد گیاه مادری نیز دیده شد. واکنش تعداد پاجوش به فسفر و پتاسیم بیشتر از واکنش آن به نیتروژن بوده است. علی رغم معنی دار بودن اثرات متقابل نیتروژن در پتاسیم و نیتروژن در فسفر برای  وزن پاجوش  و ارتفاع پاجوش، طول برگ و عرض برگ بین نیتروژن و فسفر و همچنین بین نیتروژن و پتاسیم  اثر هم افزایی دیده نشد، به نحوی که  مصرف 200 کیلوگرم  در هکتار فسفر یا پتاسیم بدون مصرف نیتروژن (N₀) موجب دستیابی به حداکثر تعداد پاجوش گردید. در مورد تعداد پاجوش، هم افزایی نیتروژن و فسفر و همچنین نیتروژن و پتاسیم نتیجه متفاوتی مشاهده شد، نحوی که در این سطح  100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن، مصرف 200 کیلوگر فسفر یا پتاسیم موجب حصول  بیشترین تعداد پاجوش گردید، به نحوی که در سطح شاهد نیتروژن حتی مصرف 200 کیلوگرم فسفر  اگر چه موجب افزایش تعداد پاجوش شد ولی حداکثر تعداد پاجوش حاصل نگردید. در مورد تعداد برگ پاجوش و تعداد برگ در بوته، هم افزایی نیتروژن و پتاسیم مشاهده شد، نحوی که در سطح  100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن، مصرف 200 کیلوگر پتاسیم موجب حصول  بیشترین تعداد برگ پاجوش گردید، در حالی که در سطح صفر کیلوگرم نیتروژن مصرف 200 کیلوگرم پتاسیم، اگر چه موجب افزایش تعداد پاجوش شد، ولی حداکثر تعداد پاجوش حاصل نگردید. اثرهم افزایی نیتروژن و فسفر برای تعداد برگ پاجوش دیده نشد، نحوی که  مصرف 200 کیلوگر در  هکتار فسفر بدون مصرف نیتروژن (N₀) موجب دستیابی به حداکثر گردید.

مراجع

 

• Ahmed, S.K. 2011. Response of Aloe vera L. to phosphorus and potassium fertilization. Advances in Environmental Biology, 452-461.
• Chowdhury, M. A. H., Sultana, T., Rahman, M. A., Chowdhury, T., Enyoh, C. E., Saha, B. K. and W, Qingyue. 2020. Nitrogen use efficiency and critical leaf N concentration of Aloe vera in urea and diammonium phosphate amended soil. Heliyon, 6(12): 57.
• Chowdhury, T., Chowdhury, M. A. H., Qingyue, W., Enyoh, C. E., Wang, W. and M, Khan. S. I. (2021). Nutrient uptake and pharmaceutical compounds of Aloe vera as influenced by integration of inorganic fertilizer and poultry manure in soil. Heliyon, 7(7): 64.
• Di-Gioia, F., Gonnella, M., Buono, V., Ayala, O., Cacchiarelli, J. and P, Santamaria. 2017. Calcium cyanamide effects on nitrogen use efficiency, yield, nitrates, and dry matter content of lettuce. Agronomy Journal, 109(1), 354-362.
• Głowacka, A., Gruszecki, T., Szostak, B. and S, Michałek. 2019. The response of common bean to sulphur and molybdenum fertilization. International Journal of Agronomy.
• Hanaa, S. H., El-Shal, M. A., El-Fattah, A. and M, Feleafel. 2017. Studies on Effect of Nitrogen Fertilization and Foliar Feeding of Calcium and Bio Stimulants on the Growth, Yield and Post-Harvest Quality of Garlic II. Effects of Nitrogen, Chitosan and Storage Durations on Post-Harvest Quality of Garlic. Alexandria Journal of Agricultural Sciences, 62(6): 383-394.
• Hogewoning, S. W., van den Boogaart, S. A., van Tongerlo, E. and G, Trouwborst. 2021. CAM‐physiology and carbon gain of the orchid Phalaenopsis in response to light culture system. South African Journal of Plant and Soil, 32(4): 249-252.
• Prisa, D. and M, Gobbino. 2021. Biological treatments for quality improvement and production of Aloe vera gel. GSC Advanced Research and Reviews, 9(1): 054-063. intensity, light integral and CO2. Plant, Cell & Environment, 44(3): 762-774.
• Khajeeyan, R., Salehi, A., Dehnavi, M. M., Farajee, H. and MA, Kohanmoo. 2019. Physiological and yield responses of Aloe vera plant to biofertilizers under different irrigation regimes. Agricultural Water Management, 225: 105768.
• Núñez-Colima, J. A., Pedroza-Sandoval, A., Trejo-Calzada, R., Sánchez-Cohen, I. and R, Mata-González. 2018. Effect of biofertilizers on growth of aloe (Aloe barbadensis Miller) and gel quality under different soil moisture contents. Revista Chapingo. Serie horticultura, 24(1), 27.
• Olfati, J. A., Saadatian, M. and E, Moqbeli. 2015. Optimisation of nitrogen and potass ium for Aloe vera (L.) Burm. f. in a soilless.
• Surjushe, A., Vasani, R. and D. G, Saple. 2008. Aloe vera: a short review. Indian journal of dermatology, 53(4): 163.
• Sultana, T., Chowdhury, A. H., Saha, B. K., Rahman, A., Chowdhury, T. and R, Sultana. 2021. Response of Aloe vera to potassium fertilization in relation to leaf biomass yield, its uptake and requirement, critical concentration and use efficiency. Journal of Plant Nutrition, 1-15.
• Sultana, T., Chowdhury, A. H., Rahman, A., Saha, B. K., Chowdhury, T., Islam, M. A. and R, Fancy. 2021. Phosphorous use efficiency and its requirement for aloe vera cultivated on silty loam soils. Communications in Soil Science and Plant Analysis, 52(3): 268-285.
• Turjaman, M. and H. A, Ekamawanti. 2007. Effect of arbuscular mycorrhizal colonization on nitrogen and phosphorus uptake and growth of Aloe vera. Hortscience, 42(7): 1737-1739.
• Tabak, M., Lepiarczyk, A. and B, Filipek-Mazur. 2020. Supply. Communications in Soil Science and Plant Analysis, 51(2): 175-185.
• Valdez, M. 2021. Nitrogen and Potassium concentration in the nutrient solution affects growth, yield and physiology in bush snap beans. International Journal of Agriculture Forestry and Life Sciences, 5(1), 15-20.
• Wang, S., Li, H., Liu, Q., Hu, S. and Y, Shi. 2020. Nitrogen uptake, growth and yield response of orange-fleshed sweet potato (Ipomoea Batatas) To Potassium.