بررسی شاخص‌های رشد و درصد اسانس گیاه همیشه‌بهار (Calendula officinalis L.) تحت تنش شوری ناشی از Nacl با کاربرد اسیدهیومیک و سلنیوم

فصلنامه گیاه و زیست فناوری ایران

دوره 16، شماره 4، اسفند 1400، صفحه 33-44   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

وحید عبدوسی^{* 1}؛ هوشمند عسگریان²

¹استادیار، گروه علوم باغی و زراعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی ، واحد علوم تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران

²گروه علوم باغبانی، واحد علی‌آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به منظور بررسی شاخص‌های رشد و درصد اسانس گیاه همیشه‌بهار (Calendula officinalis L.) تحت تنش شوری ناشی از Nacl با کاربرد اسیدهیومیک و سلنیوم، بصورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح آماری کاملاً تصادفی با دو عامل اعمال تنش شوری ناشی از Nacl(50 و 100 میلی‌گرم در لیتر) به عنـوان عامـل اصـلی و محلول‌پاشی با سلنیوم (5 و 10 میلی‌گرم در لیتر) و کاربرد خاکی اسیدهیومیک (50 و 100 میلی‌گرم در لیتر) به عنوان عوامل فرعـی و اثر متقابل آنها طراحی و اجرا ‎گردید. آزمایش شامل 19 تیمار و هر کدام با 3 تکرار، هر تکرار حاوی 3 گیاه و در مجموع 171 گلدان است. نمونه‌برداری و ارزیابی صفات نیز حدود20 روز پس از آن (مرحله گلدهی) انجام شد. نتایج نشان داد که تیمار شاهد بیشترین میزان وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، ارتفاع گیاه و تعداد گل، کلروفیل کل برگ و ماندگاری گل روی بوته داشت. بیشترین میزان پرولین در تیمار کلرید سدیم 100 میلی‌گرم در لیتر و بیشترین درصد اسانس در تیمار کلرید سدیم 50 میلی‌گرم در لیتر+ اسیدهیومیک 200 میلی‌گرم در لیتر+ سلنیوم10 میلی‌گرم در لیتر بود. همچنین در سال اول و دوم به ترتیب تیمار شاهد با 9/10 روز، بیشترین و تیمار کلرید سدیم 100 میلی‌گرم در لیتر با 4/5، کمترین ماندگاری گل‌های همیشه‌بهار روی بوته را داشتند.

کلیدواژه‌ها

اسیدهیومیک؛ سلنیوم؛ کلرید سدیم؛ همیشه‌بهار

اصل مقاله

 

مقدمه و کلیات

همیشه‌بهار (Calendula officinalis L.) گیاهی علفی و یکساله از تیره Asteraceae می‌باشد و منشأ آن جنوب اروپا و حوزه مدیترانه است، اما از مناطق گرم تا مناطق خیلی سرد قابل کشت می‌باشد. همیشه‌بهار یکی از رایج‌ترین گل‌های فصلی است و تقریباً در تمام طول سال گل می‌دهد. گل­های همیشه‌بهار به رنگ‌های زرد و نارنجی دیده می‌‌شوند، ولی امروزه رقم­های گل سفید نیز از طریق به‌نژادی به دست آمده است. همیشه‌بهار ابتدا به عنوان گیاهی زینتی کشت ­شد، تا اینکه خواص دارویی آن شناخته و به عنوان گیاه دارویی برای مداوای بیماری‌های معدی، روده­ای و غیره مورد استفاده قرارگرفت. همچنین گل‌های آن به دلیل بوی تند به عنوان یک آفت­کش مؤثر برای دفع حشرات استفاده می‌گردد و امروزه بحث‌های نیز در مورد ارزش خوراکی گل‌ها مطرح است (قاسمی‌قهساره و کافی، 1386). امروزه در کشت گیاهان، خشکی و شوری از عوامل مهم محدود کننده می‌باشند. حدود چهار پنجم مساحت زمین‌های جهان در محدوده مناظق خشک و نیمه‌ خشک قراردارد، در این مناطق شوری خاک و آب آبیاری محدودکننده تولیدات گیاهی است و این محدودیت موجب شده است که تولیدات خاص گیاهان کاهش یابد. آبیاری بیش از حد با آب شور و زهکش نامناسب خاک‌ها نیز موجب افزایش شوری خاک می‌گردد، زیرا پس از تبخیر و تعرق آب خالص از سطح خاک و گیاه، غلظت املاح خاک افزایش یافته و این امر موجب کاهش پتانسیل آب می‌گردد. شوری از طریق کاهش پتانسیل آب و سمیت یون‌های خاص و کاهش عناصر غذایی مورد نیاز، بر عملکرد گیاه تاثیر منفی می‌گذارد. یکی از شاخص‌های موثر در تحمل به شوری حفظ آماس سلولی است که از این طریق گیاه با کاهش رشد در اثر شوری مقابله می‌نماید (کافی و همکاران، ۱۳۸۸). اسیدهیومیک یکی از اسیدهای آلی است که کاربرد مقادیر بسیار کم آن اثرات زیادی در خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک داشته و به علت وجود ترکیبات هورمونی اثرات زیادی در افزایش عملکرد و تولید محصولات کشاورزی دارد. اسیدهیومیک از منابع بسیار متنوع همچون اقیانوس، لجن، خاک، هوموس، تورب، زغال‌های قهوه‌ای، لئوناردیت، زغال ‌سنگ و غیره استخراج می‌گردد  که از بین آنها بهترین منبع، لئوناردیت است. از فواید و اثرات مواد هیومیکی می‌توان به اثرات غیرمستقیم فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی و اثرات مستقیم بر مراحل فیزیولوژیک و بیوشیمیایی گیاهان اشاره نمود (ابراهیمی و همکاران، 1384). سلنیوم یک عنصر شبه­فلز در گروه ششم جدول تناوبی است که به­دلیل نزدیکی با گوگرد خواصی مشابه با این عنصر دارد. سلنیوم به­طور غالب به شکل سلنات توسط ریشه گیاهان جذب می­شود، در حالی ­که سلنیت و ترکیبات آلی سلنیومی نیز به راحتی جذب می­شوند. شکل شیمیایی سلنیوم بر جذب و توزیع آن در قسمت­های مختلف گیاه تأثیرگذار است. نقش سلنیوم در گیاهان به­عنوان یک عنصر ضروری هنوز مورد بحث است و در غلظت­های بالا برای گیاه سمی می­باشد. علائم ناشی از سمیت سلنیوم در گیاهان شامل کاهش رشد، کلروزه شدن، پژمرده و خشک شدن برگ‌ها، کاهش سنتز پروتئین و مرگ پیش از بلوغ گیاه است. با این وجود غلظت­های پایین سلنیوم اثرات سودمندی بر متابولیسم سلول‌های گیاهی دارد و با توجه به شواهد، کاربرد خاکی یا محلول­پاشی سلنیوم می­تواند رشد، عملکرد و کیفیت محصولات را افزایش دهد (Longchamp et al., 2013). تحقیقات متعدد انجام شده در زمینه ترکیبات مهر کننده اثرات منفی تنش شوری نشان داد که کابرد اسیدهیومیک (صفر و 009/0 میلی‌گرم در لیتر) و کلرید سدیم (2، 6 و 12 دسی‌زیمنس بر متر) بر درصد جوانه‌زنی، رشد، کیفیت و عمکلرد گیاه یونجه توانست اثر معنی‌داری در مهار عوارض ناشی ار تنش شوری در 2 غلظت 2 و 12 دسی‌زیمنس بر متر داشته باشد (Sofi et al., 2018). همچنین برای بررسی اثر کاربرد سلنیوم بر ویژگی‌ها، ارزش غذایی و عملکرد چهار گیاه ترب، چغندر، یونجه و آفتابگردان، آزمایشی طراحی و اجرا شد. در این آزمایش سدیم سلنات با غلظت‌های صفر، 25/0، 5/0، 1، 5 و 10 میلی‌گرم سلنیوم در لیتر به مدت 10 روز روی گیاهان محلول‌پاشی شد. نتایج بیانگر اثر معنی‌دار غلظت 10 میلی‌گرم سلنیوم در لیتر بر عملکرد محصولات بود. همچنین میزان عناصر مس، منگنز، مولیبدن، کلسیم و پتاسیم نیز نسبت به شاهد افزایش یافت(Guevara Moreno et al., 2018). به‌منظور بررسی اثرات کاربرد اسیدهیومیک و اسیدفولویک بر رشد و عملکرد کمی و کیفی آویشن شیرازی،آزمایشی به‌صورت طرح آماری کاملاً تصادفی با 3 سطح اسیدهیومیک و اسیدفولویک(25، 50 و 100 میلی‌گرم در لیتر) و شاهد، در مجموع 7 تیمار در 3 تکرار و هر تکرار حاوی 3 گلدان در مجموع 63 گلدان اجرا شد. نتایج نشان داد که کاربرد اسیدهیومیک و اسیدفولویک جهت بهبود رشد و عملکرد کمی و کیفی آویشن شیرازی مناسب بوده و هرچه سطوح مصرفی بیشتر باشد تأثیر بیشتری به دست خواهد آمد(ایروانی و عبدوسی، 1397). در پژوهشی نیز اثر محلول‌پاشی و مصرف خاکی سلنیوم در گیاه ریحان مقایسه شد. سدیم سلنات با غلظت‌های صفر، 2، 5 و 10 میکرومولار در لیتر به صورت محلول‌پاشی و مصرف خاکی استفاده گردید. نتایج نشان داد که سدیم سلنات 2 میکرومولار در لیتر در مصرف خاکی و سدیم سلنات 5 میکرومولار در لیتر به صورت محلول‌پاشی تاثیر معنی‌داری نسبت به سایر غلظت‌ها نشان دادند (Liubov Skrypnik et al., 2019) و پژوهشی با هدف بررسی اثرات سطوح مختلف شوری آب آبیاری بر برخی صفات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی گیاه دارویی بادرنجبویه انجام شد. تیمارهای شوری در این تحقیق در سه سطح 1 ،4و 7 دسی‌زیمنس بر متر بودند که با استفاده از آب چاه‌های کشاورزی با شوری طبیعی اعمال شدند. نتایج تجزیه و تحلیل داده‌ها در سطح احتمال 5 درصد نشان داد که در تیمار شوری 1 دسی‌زیمنس بر متر میزان وزن خشک و پرولین بالاتر بود، ولی با رسیدن شوری به 4 دسی‌زیمنس بر متر از مقدار این دو شاخص کاسته شد. همچنین با افزایش شوری میزان سدیم افزایش، ولی مقدار پتاسیم و نسبت پتاسیم به سدیم کاهش پیدا کرد. در خصوص ترکیبات موجود در اسانس گیاه نیز با افزایش تنش شوری برخی از این ترکیبات افزایش و برخی کاهش پیدا کردند. برخی در تیمار شاهد وجود نداشتند، ولی با افزایش تنش شوری در تیمار 4 دسی‌زیمنس بر متر تولید شدند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که این گیاه حساس به شوری است و کشت آن در مناطق شور یا آبیاری آن با آب شور بیش از 1 دسی‌زیمنس بر متر توصیه نمی‌شود (خادم‌الحسینی و همکاران، 1397).

فرآیند پژوهش

شرح آزمایش: پژوهش حاضر در گلخانه­ای تجاری در شهرستان اسلامشهر با میانگین دمای حدود 22 تا 23 درجه سانتیگراد، رطوبت‌نسبی حدود 50 تا 60 درصد و شدت نور حدود 60 تا 70 میکرومول بر مترمربع در ثانیه، در سال‌های 1397 و 1398 انجام شد.

طرح آزمایشی و تیمارها: آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با دو عامل اعمال تنش شوری ناشی از Nacl (50 و 100 میلی‌گرم در لیتر) و محلول‌پاشی با سلنیوم (5 و 10 میلی‌گرم در لیتر) و کاربرد خاکی اسیدهیومیک (50 و 100 میلی‌گرم در لیتر) و اثر متقابل آنها طراحی و اجرا ‎گردید. آزمایش شامل 19 تیمار و هر کدام با  3 تکرار، هر تکرار حاوی 3 گیاه و در مجموع 171 گلدان بود. در این طرح بذرهای همیشه‌بهار در داخل سینی کشت که شامل کوکوپیت است، کشت و پس از 20 روز (مرحله شش برگی) به گلدان سایز 15 انتقال یافت که خاک گلدان شامل (خاک لومی، شن، کمپوست) به نسبت1-1-1 بود. پس از گذشت 20 روز از انتقال به گلدان اصلی (مرحله ابتدای ظهور ساقه)، تیمارها اعمال شد. به این ترتیب که اسیدهیومیک در زمان آماده‌سازی بستر به آن افزوده شد و کلرید سدیم به صورت ترکیب با آب آبیاری دو مرتبه در سه هفته پیاپی بکاررفت. محلول‌پاشی با سلنیوم نیز پس از هربار آبیاری با کلرید سدیم، انجام شد. کوددهی با عناصر مورد نیاز بطور معمول برای گیاهان انجام و گلدان بدون اعمال تیمار نیز به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. نمونه‌برداری و ارزیابی صفات حدود20 روز پس از آن (مرحله گلدهی) انجام شد.

صفات مورد ارزیابی

وزن تر اندام هوایی و ریشه: در روز معین توسط ترازوی دیجیتالی با دقت 01/0 به روش Clickle and Reid در سال 2002 توزین شد.

وزن خشک اندام هوایی و ریشه: در روز معین پس از 72 ساعت قرارگیری در دمای 60 درجه سانتیگراد، توسط ترازوی دیجیتالی با دقت 01/0 به روش Clickle and Reid در سال 2002 توزین شد.

ارتفاع گیاه: به کمک خط­کش از سطح خاک تا بلندترین قسمت گیاه، اندازه‌گیری گردید.

تعداد گل: تعداد گل‌ها و نیز غنچه‌های موجود در هر نمونه به صورت چشمی شمارش شد.

کارتنوئید گلبرگ: کارتنوئید گلبرگ‌ها با استفاده از میزان مشخصی گلبرگ طبق روش مستوفی و نجفی (1384) اندازه‌گیری گردید. میزان جذب نمونه‌ها توسط دستگاه اسپکتروفتومتر در دو طول موج 480 و 510 نانومتر، قرائت و با جایگزینی داده­های بدست آمده در فرمول، محتوای کارتنوئید نمونه­ها محاسبه شد.

کارتنوئید گلبرگ =7/6 )A480 nm( - 1/49(A510 nm) + (V1000×10)

کلروفیل کل برگ: کلروفیل کل برگ به روش Arnon در سال 1949 با قرائت جذب در طول موج‌های 645 و 663 بدست آمد و محاسبه با فرمول زیر، انجام و در نهایت محتوای کلروفیل کل برگ بصورت میلی‌گرم بر گرم وزن تر برگ بیان شد.

= 20/2(A645 nm) + 8/02 (663 nm) + (V1000×10) کلروفیل کل برگ

A: میزان جذب نور          V: حجم استون نهایی

پرولین: میزان پرولین به روش Bates et al., 1973 و با قرائت میزان جذب در طول موج 520 نانومتر سنجش شد.

درصد اسانس: جهت استخراج اسانس از گلبرگ گیاه از دستگاه کلونجر استفاده شد. میزان اسانس بر حسب درصد بیان گردید (دانائی و عبدوسی، 1400).

ماندگاری گل روی بوته: ماندگاری گل‌ها روی بوته از زمان باز شدن دوگل‌ و نمایان شدن رنگ تا پژمردگی، رنگ‌پریدگی و ریزش گل‌ها محاسبه و به صورت روز بیان شد (Ezhilmathi, 2007).

تجزیه و تحلیل داده‌ها: پس از گردآوری، داده‌ها وارد نرم‌افزار Excel شد و توسط نرم‌افزار آماری SPSS آنالیز داده‌ها انجام گردید. مقایسه میانگین داده‌ها با استفاده از آزمون چند دامنه‌ای دانکن در سطح 1% و 5% ارزیابی شد. برای رسم نمودارها نیز از نرم‌افزار Excel استفاده شد.

نتایج و بحث

وزن تر اندام هوایی و ریشه: نتایج نشان داد که تیمار Control با 64/28 گرم، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm با 41/21 گرم، کمترین وزن تر اندام هوایی و تیمار Control با 55/5 گرم، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm  با 47/3 گرم، کمترین وزن تر ریشه را داشتند (جدول 1).

وزن خشک اندام هوایی و ریشه: نتایج نشان داد که تیمار Control با 03/7 گرم، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm  با 41/4 گرم، کمترین وزن خشک اندام هوایی و تیمار Control با 37/2 گرم، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm  با 12/1 گرم، کمترین وزن خشک ریشه را داشتند (جدول 1). 

ارتفاع گیاه و تعداد گل: نتایج نشان داد که تیمار Control با 43/30 سانتیمتر، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm  با 75/21 سانتیمتر، کمترین ارتفاع گیاه و تیمار Control با 4/8، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm  با 6/4، کمترین تعداد گل را داشتند (جدول 1).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1- مقایسه میانگین اثر متقابل اسید هیومیک و سلنیوم با شوری بر شاخص‌های رشد گیاه همیشه‌بهار

Table 1- Comparison of the mean interaction of humic acid and selenium with salinity on growth indices of marigold

کلرید سدیم (میلی‌گرم در لیتر)	اسید هیومیک و سلنیوم (میلی‌گرم در لیتر)	وزن تر اندام هوایی (گرم)	وزن خشک اندام هوایی(گرم)	وزن تر ریشه(گرم)	وزن خشک ریشه(گرم)	ارتفاع گیاه (سانتیمتر)	تعداد گل
0	شاهد( عدم مصرف اسید هیومیک و سلنیوم)	a64/28	a03/7	a55/5	a37/2	a43/30	a4/8
50	عدم مصرف اسید هیومیک و سلنیوم	l15/23	i68/4	m61/3	k29/1	ij11/22	j1/5
	اسید هیومیک 100	h82/24	gh87/4	ij11/4	hi48/1	j88/23	g3/6
	اسید هیومیک 200	gh97/24	fg95/4	h37/4	gh53/1	fg59/24	f6/6
	سلنیوم 5	ij58/24	fg94/4	j05/4	h51/1	g77/23	g3/6
	سلنیوم 10	g19/25	f14/5	i28/4	g56/1	f15/23	fg4/6
	اسید هیومیک 100+ سلنیوم 5	d51/26	d70/5	d86/4	d83/1	fg84/26	de9/6
	اسید هیومیک 100+ سلنیوم 10	b35/27	b58/6	cd95/4	b15/2	fg35/27	c4/7
	اسید هیومیک 200+ سلنیوم 5	cd74/26	cd97/5	cd02/5	cd89/1	gh92/27	d1/7
	اسید هیومیک 200+ سلنیوم 10	c12/27	c21/6	b23/5	c94/1	gh76/28	b9/7
100	عدم مصرف اسید هیومیک و سلنیوم	m41/21	j41/4	n47/3	l12/1	fg75/21	k6/4
	اسید هیومیک 100	k97/23	hi72/4	k85/3	ij42/1	cd47/23	i6/5
	اسید هیومیک 200	ij61/24	h79/4	jk94/3	i45/1	bc78/23	gh1/6
	سلنیوم 5	j13/24	hi71/4	l78/3	j38/1	c24/23	h9/5
	سلنیوم 10	ij36/24	gh85/4	k89/3	hi47/1	ab71/23	gh1/6
	اسید هیومیک 100+ سلنیوم 5	ef85/25	ef22/5	g46/4	ef69/1	ef92/24	ef7/6
	اسید هیومیک 100+ سلنیوم 10	f76/25	d67/5	f72/4	de81/1	d74/25	e8/6
	اسید هیومیک 200+ سلنیوم 5	e03/26	e38/5	ef79/4	f64/1	de28/26	f6/6
	اسید هیومیک 200+ سلنیوم 10	de28/26	de44/5	e85/4	e75/1	b31/28	de9/6

میانگین با حروف یکسان در هر ستون بیانگر عدم اختلاف معنی‌دار در سطح P≤0.05 است.

 

کارتنوئید گلبرگ: نتایج نشان داد که تیمار Control با 9326/0 میلی‌گرم در گرم وزن تر، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm  با 5577/0 میلی‌گرم در گرم وزن تر، کمترین محتوای کارتنوئید گلبرگ را داشتند (نمودار 1).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 1- تغییرات محتوای کارتنوئید گلبرگ همیشه‌بهار

Fig 1- Change of Marigold petal carotenoid content

 

 

 

کلروفیل کل برگ: نتایج نشان داد که تیمار Control با 8329/0 میلی‌گرم در گرم وزن تر، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm  با 4843/0 میلی‌گرم در گرم وزن تر، کمترین محتوای کلروفیل کل برگ را داشتند (نمودار 2). 

 

نمودار 2- تغییرات محتوای کلروفیل کل برگ همیشه‌بهار

Fig 2- Change of Marigold total leaf chlorophyll content

 

 

 

 

پرولین: نتایج نشان داد که تیمار NaCl 100ppm با 26/11 میلی‌گرم در گرم وزن تر، بیشترین و تیمار  NaCl 50 ppm +H 200ppm +Se 10ppmبا 52/4 میلی‌گرم در گرم وزن تر، کمترین میزان پرولین را داشتند (نمودار 3).

 

نمودار 3- تغییرات میزان پرولین همیشه‌بهار

Fig 3- Change of Marigold Proline content

 

درصد اسانس: نتایج نشان داد که تیمار NaCl 50ppm +H 200ppm + Se 10ppm با 37/1 درصد، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm  با 86/0 درصد، کمترین درصد اسانس را داشتند (نمودار 4). 

 

 

نمودار 4- تغییرات درصد اسانس همیشه‌بهار

Fig 4- Change of Marigold essential oil percentage

 

ماندگاری گل روی بوته: نتایج نشان داد که تیمار Control با 9/10 روز، بیشترین و تیمارNaCl 100ppm  با 4/5 روز، کمترین ماندگاری گل‌های همیشه‌بهار روی بوته را داشتند (نمودار 5). 

 

 

نمودار 5- تغییرات ماندگاری همیشه‌بهار روی بوته

Fig 5- Change of Marigold longevity on plant

 

تنش شوری جزء اولین تنش‌هایی است که گیاهان با آن مواجه‌اند و امروزه به عنوان یکی از مهم‌ترین تنش‌های محیطی رشد گیاهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و از جمله عوامل محدود کننده رشد و کاهش عملکرد محصولات کشاورزی در جهان به شمار می‌رود و این امر در مناطق خشک و نیمه‌خشک از جمله بیشتر مناطق ایران، از اصلی‌ترین مشکلات بخش کشاورزی است( 2002Muus). شوری میزان انرژی لازم برای حفظ شرایط طبیعی سلول را افزایش می‌دهد و در نتیجه مقدار انرژی کمتری برای رشد باقی می‌ماند. بنابراین گیاهان در شرایط شوری بطورکلی ضعیف‌تر بوده و برگ‌های کوچکتری نسبت به گیاه معمولی دارند. در شرایط شوری با افزایش فشار اسمزی محیط، رشد رویشی گیاهان کاهش می‌یابد. کاهش سطح برگ در اثر شوری یا در نتیجه کاهش تعداد برگ در اثر کاهش مقدار فتوسنتز و یا کاهش اندازه برگ در اثر کاهش فشار تورژسانس است. همچنین با افزایش تنش شوری میزان رنگدانه‌های گیاهی کاهش می‌یابد که این گاهی به دلیل اکسید شدن آنها توسط اکسیژن فعال و تخریب ساختار آنها می‌باشد (خیرآبادی و خاشعی‌سیوکی، ۱۳۹۳). کاهش اثر تنش‌های مختلف محیطی تحت تأثیر تیمار اسیدهیومیک و سلنیوم در بررسی‌های مختلف نشان داده شده است و نتایج تمام پژوهش‌ها بیانگر آن است که اسیدهیومیک با تحریک رشد گیاهان از طریق تسریع و تشدید تقسیمات سلولی، افزایش نفوذپذیری غشاء سلول، افزایش سرعت توسعه سیستم ریشه و ماده خشک محصول، افزایش کلروفیل در برگ گیاهان و در نتیجه افزایش فتوسنتز و ساخت مواد غذایی و همچنین با داشتن ظرفیت تبادل یونی بسیار بالا، تبدیل تعدادی از عناصر به فرم‌های قابل دسترس برای گیاهان، کمک به انحلال و آزادسازی عناصر کم‌مصرف و پرمصرف موجب ایجاد محیط غنی از مواد آلی و معدنی ضروری برای رشد گیاه می‌گردد(Jindoo, 2012; Garcia et al., 2012). همچنین برخی عناصر غذایی مانند سلنیوم برای افزایش تحمل گیاهان به تنش‌ها و رشد گیاهان ضروری هستند. غلظت­های پایین سلنیوم اثرات سودمندی بر متابولیسم سلول­های گیاهی دارد و
می­تواند رشد، عملکرد و کیفیت محصولات را افزایش دهد(Xu et al., 2003). نتایج پژوهش حاضر پیرامون گیـاه دارویـی همیشـه‌بهـار که یکی از معروفترین و پرکاربردترین گیاهـان دارویی خانواده Asteraceae است و از عصاره این گیاه به طور وسیعی در طب سنتی و گیاه درمـانی اسـتفاده مـی‌گـردد (Butnaiu and Coradini, 2012) نشان داد که کاربرد همزمان اسیدهیومیک و نانوسلنیوم موجب مهار اثرات مخرب ناشی از تنش شوری حاصل از نمک کلرید سدیم در این گیاه شد. برای اطمینان بیشتر از نتایج حاصل از پژوهش سال اول، تمام آزمایشات در سال دوم نیز تکرار گردید که بررسی و مقایسه نتایج دو آزمایش همراستا بود و با نتایج پژوهش وزیری و همکاران (1395) در مورد بررسی اثر کاربرد غلظت‌های مختلف نانو ذرات آهن و سلنیوم بر صفات مورفولوژیکی گیاه آویشن باغی، حبیبی و همکاران (1395) در مورد تأثیر کاربرد غلظت‌های مختلف سلنات سدیم در محیط کشت هیدروپونیک و کاربرد برگی این عنصر در شرایط مزرعه روی برخی از ویژگی‌های فیزیولوژیک گیاه بادرنجبویه، غلامی و همکاران(1394) در مورد بررسی تاثیر سطوح مختلف کلرید سدیم بر برخی صفات رشدی گیاه مریم‌گلی گونه لیمباتا (S.limbata) و اسلامی و همکاران(1396) در مورد بررسی اثر محلول‌پاشی اسیدهیومیک بر برخی خصوصیات مورفولوژیک گیاه دارویی به‌لیمو(Lippia citriodora)، مطابقت داشت.

نتیجه‌گیری کلی

نتایج حاصل از بررسی شاخص‌های و عملکرد اسانس گیاه همیشه‌بهار (Calendula officinal s L.) تحت تنش شوری ناشی از Nacl با کاربرد اسیدهیومیک و سلنیوم نشان داد که در هر دو سال تیمار شاهد بیشترین میزان وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، ارتفاع گیاه و تعداد گل، محتوای کارتنوئید گلبرگ و کلروفیل کل برگ و ماندگاری گل روی بوته داشت. بیشترین میزان پرولین در تیمار کلرید سدیم 100 میلی‌گرم در لیتر و بیشترین درصد اسانس در تیمار کلرید سدیم  50 میلی‌گرم در لیتر+ اسیدهیومیک 200 میلی‌گرم در لیتر+ سلنیوم10 میلی‌گرم در لیتر بود. همچنین تیمار شاهد با 9/10 روز، بیشترین و تیمار کلرید سدیم 100 میلی‌گرم در لیتر با 4/5 روز، کمترین ماندگاری گل‌های همیشه‌بهار روی بوته را داشتند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مراجع

) ابراهیمی، س.، بهرامی، ح ع.، همایی، م و. م ج، ملکوتی.1384. نقش مواد آلی در افزایش حاصلخیزی، خاک‌های زراعی. نشریه فنی. شماره 401. انتشارات سنا. موسسه تحقیقات خاک در آب وزارت جهاد کشاورزی.

2) اسلامی، م.، اکبری، د و. م، اکبرزاده. ۱۳۹۶. اثر محلول‌پاشی برگی اسیدهیومیک بر برخی خصوصیات مورفولوژیک گیاه دارویی به لیمو(Lippia Citriodora L.). اولین کنفرانس بین‌المللی فناوری‌های نوین در علوم. دانشگاه تخصصی فناوری‌های نوین آمل.

3) ایروانی، س و. و، عبدوسی.1397. ارزیابی رشد و عملکرد کمی و کیفی آویشن شیرازی(Zataria multiflora Boiss) با کاربرد اسیدهیومیک و اسیدفولویک. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علی‌آباد کتول.

4) حبیبی، ق.، قربانزاده، پ و. م، عابدینی.1395. تأثیر سلنیوم بر برخی ویژگی‌های فیزیولوژیک گیاه دارویی بادرنجبویه. دوماهنامه علمی- پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران. 32(4).

5) خادم‌الحسینی، ز.، جعفریان، ز.، روشن، و و. غ ح، رنجبر. 1397. اثر شوری آب بر کمیّت و کیفیت ترکیبات بیوشیمیایی گیاه دارویی بادرنجبویه (Melissa officinallis L.). نشریة علمی پژوهشی مرتع. 12(3): 379-370.

6) خیرآبادی، ع و. ع، خاشعی‌سیوکی.۱۳۹۳. ارزیابی اثرات تنش شوری روی گیاهان دارویی. دومین همایش ملی مهندسی و مدیریت کشاورزی، محیط زیست و منابع طبیعی پایدار.

7) دانائی، ا و. و، عبدوسی. 1400. اثر سیلیکون و نانوسیلیکون بر برخی ویژگی‌های مورفوفیزیولوژیک و فیتوشیمیایی گیاه نعناع فلفلی(Mentha piperita L.) تحت تنش شوری. نشریه علمی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران. 37(1): 112-98.

8) غلامی، ر.، کاشفی، ب و. س، سعیدی‌سار. 1394. تأثیر اثرات تنش شوری بر صفات رشدی گیاه مریم‌گلی (.Salvia limbata L). اکوفیزیولوژی گیاهی.  5 (15):  6373-63.

9) قاسمی‌قهساره، م و. م، کافی.1386. گلکاری علمی  عملی. جلد 2. انتشارات گلین.

10) کافی، م.، برزوئی، ا.، صالحی، م.، کمندی، ع.، معصومی، ع و. ج، نباتی.1388. فیزیولوژی تنش‌های محیطی در گیاهان. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول.

11) مستوفی، ی و. ف، نجفی.1384. روش‌های آزمایشگاهی تجزیه‌ای در علوم باغبانی، انتشارات دانشگاه تهران، 136 صفحه.

12) وزیری، آ.، نادعلی، ا و. م، فلاحتی. 1395. اثر کاربرد غلظت‌های مختلف نانوذرات سلنیوم و آهن بر صفات مورفولوژیک گیاه دارویی آویشن باغی تحت تنش خشکی، دانشگاه پیام نور استان تهران(وزارت علوم، تحقیقات و فناوری).

13) Arnon, D .I. 1949. Copper enzymes in isolated chloroplasts. Polyphenoloxidase in vulgaris, Plant Physiol. 24(1): 1–15.

14) Bates, L. S., Waldren, R. P. and I. D, Teare. 1973. Rapid determination of free proline for water-stress studies. Plant and Soil. 39: 205–207.

15) Butnaiu, M. and Z. C, Coradini. 2019. Evaluation of biologically active compounds flowers using spectrophotometry officinalis Calendula from. Butnariu and Coradini Chemistry Central Journal (6): 1-7.

16) Celikel, F. G. and Reid, M. S. 2002. Postharvest handling of stock(Matthiola incana), Hort  Sci. 37(1): 144-147.

17) Ezhilmathi, K., Singh, V., Arora, P. and R. K, Sairam. 2007. Effect of 5-sulfocalicylic acid on antioxidant in relation to vase life of gladiolus cut flower, Plant Growth Regul. 51: 99-108.

18) Guevara Moreno, O. D., Acevedo Aguilar, F. and B, Eunice Yanez. 2018. Selenium Uptake and Biotransformation and Effect of Selenium Exposure on the Essential and Trace Elements Status: Comparative Evaluation of Four Edible Plants. J. Mex. Chem. Soc. 62(2): 247-258.

19) Jindoo, K. 2012. Organic materials and their humic substances as sources of free and immobilized enzymes for soils and plants. Doctoral thesis, Universidad Politecnica de Cartagena. 138 pp.

20) Liubov Skrypnik, L., Novikova, A. and E, Tokupova. 2019. Improvement of Phenolic Compounds, Essential Oil Content and Antioxidant Properties of Sweet Basil (Ocimum basilicum L.) Depending on Type and Concentration of Selenium Application. www. mdpi. Com/jourval/plants. 8: 458.

21) Longchamp, M., Angeli, N. and M, Castrec-Rouelle. 2013. Selenium uptake in Zea mays supplied with selenate or selenite under hydroponic conditions. Plant and soil. 362(1-2): 107-117.

22) Muuns, R. (2002). Comparative physiology of salt and water stress. Plant, cell and environment, 25: 239-250.

23) Sofi, A., Ebrahimi, M. and E, Shirmohammadi. 2018. Effect of Humic Acid on Germination, Growth, and Photosynthetic Pigments of Medicago sativa L. under Salt Stress. ECOPERSIA. 6(1):21-30.

24) Xu, J., Yang, F., Chen, L., Hu, Y. and Q, Hu. 2003. Effect of selenium on increasing the antioxidant activity of tea leaves harvested during the early spring tea producing season. Journal of agricultural and food chemistry. 51(4): 1081-1084.