جنسیت و آموزش؛ رویکرد نظام‌های آموزش عمومی به موضوع جنسیت

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 2، دوره 16، شماره 48، آذر 1400، صفحه 31-66   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

زینب خاکسار¹؛ حسن ملکی²؛ جمیله سادات علم الهدی³؛ عباس عباس پور⁴

¹دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشگاه علامه طباطبایی

²استاد برنامه ریزی درسی ،دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی

³دانشیار فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهید بهشتی

⁴استاد مدیریت آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

موضوع جنسیت و ملاحظات برخاسته از آن در حوزه سیاست‌گذاری آموزشی، مسائل مشترکی را صرف‌نظر از تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در نظام ­های آموزشی ایجاد نموده است. مسائلی که شناخت و تبیین نقاط اشتراک و تفاوت آن‌ها می‌تواند ما را در فهم بهتر دامنه مسائل مرتبط با موضوع جنسیت و آموزش و سیاست‌گذاری مطلوب یاری نماید. پژوهش کیفی حاضر با هدف شناسایی ماهیت مسائل حاکم بر رابطه میان موضوع جنسیت و آموزش با استفاده از روش مرور نظام­مند و تحلیل استنتاجی انجام شده است. در این فرایند ضمن ارزیابی مقالات و پژوهش‌های داخلی و خارجی مرتبط با موضوع جنسیت و آموزش در پایگاه­های معتبر اطلاعات علمی 39 منبع فارسی و انگلیسی در سه محور شناسایی ابعاد، بسترها و سطوح مسئله جنسیت و آموزش در مرحله نهایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که چالش اصلی نظام‌های آموزشی در کشورهای غربی در سطح ساختارهای آموزشی و متأثر از موضوع رد یا توجیه تفکیک جنسیتی بوده درحالی‌که در کشور ایران، چالش اصلی ملاحظات جنسیتی، در سطح برنامه درسی است. علاوه بر این به نظر می­رسد نقطه اشتراک مسائل این حوزه در تمام نظام­های آموزشی موضوع اعتبارتفاوت­های جنس/جنسیتی متاثر از مبانی انسان­شناسی است که رویکرد آن نظام را نسبت به موضوع جنسیت و ملاحظات برخاسته از آن تبیین می­ نماید.
 

کلیدواژه‌ها

جنسیت؛ آموزش؛ تفکیک جنسیتی؛ تفاوت های جنسیتی

مراجع

قران کریم
 مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران (1390)، جمعی از نویسندگان، انتشارات دبیرخانه شورای عالی آموزش‌وپرورش.
 احمدی، محمدرضا (1391)، جنسیت از منظر دین و روان‌شناسی، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
 اسلامی، سید حسن (1387)، جنسیت و اخلاق مراقبت، مطالعات راهبردی زنان، سال 11، شماره 42، شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
 افشانی، سید علیرضا و همکاران (1388)، بازتولید نقش‌های جنسیتی در کتاب‌های فارسی مقطع ابتدایی، پژوهش زنان، دوره 7، شماره 1، 87-107
 آقاجانی، نصرالله (1388)، چالش فمینیسم با عدالت جنسیتی، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، سال دوازدهم، شماره 46
ایمان، محمدتقی و حائری، فاطمه (1391)، بررسی عوامل اجتماعی، فرهنگی مرتبط با هویت جنسیتی دختران جوان: نمونه موردمطالعه دبیرستان‌های ناحیه دو شهر شیراز، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، سال 10، شماره 4
برخورداری، رمضان (1399)، الگوی طراحی غمخواری نادینگز، دانشنامه ایرانی برنامه درسی، انتشار برخط
 پارسانیا، حمید (1387)، عقل و جنسیت (رویکرد انتقادی فلسفه اسلامی)، خردنامه همشهری، شماره 26
 سجادی، سید مهدی (1384)، کثرت‌گرایی فرهنگی، هویت و تعلیم و تربیت، اندیشه‌های نوین تربیتی، دوره 1، شماره 1
 جنکینز ریچارد، (1381)، هویت اجتماعی، ترجمه‌ی تورج یاراحمدی، تهران، شیرازه.
 جوادی آملی، مرتضی (1395)، قرآن و ابهامات دنیای امروز (ویژه‌نامه همایش جنسیت و خانواده در نگاه علامه طباطبائی (ره)) فصلنامه علمی فرهنگی و اجتماعی حورا، شماره 51
 جیریایی شراهی، معصومه (1391)، ملاحظات جنسیتی در برنامه‌ریزی آموزشی با تأکید بر آموزه‌های قرانی با محوریت تفسیر المیزان، دو فصلنامه علمی پژوهشی تربیت اسلامی، شماره 14
 حسنی، محمد (1394)، ملاحظات جنسیتی در نظام تربیت رسمی و عمومی، چاپ اول، تهران، انتشارات مدرسه
 زیبایی نژاد، محمدرضا (1391)، جایگاه خانواده و جنسیت در نظام تربیت رسمی، مرکز نشر هاجر
 شفیعی، نوذر، اخباری، محسن (1393)، مطالعه تطبیقی نقش جنسیت در سیاست از منظر فمنیسم و اسلام، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال دهم، شماره 24
 صادقی، هادی (1391)، جنسیت و نفس، قم، مرکز نشر هاجر (وابسته به مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران) چاپ اول
 ظهره وند، راضیه (1385)، تحقق آموزش‌وپرورش حساس به جنسیت در برنامه‌ریزی آموزشی دوره آموزش عمومی، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 3 (87)
 دیلون، جی.تی (1385)، به‌کارگیری روش‌های تدریس گوناگون (ترجمه‌ی هاشم فردانش)، تهران، انتشارات کویر
 رودگر، نرجس (1397)، بررسی ارتباط معرفت و جنسیت در معرفت‌شناسی فمینیستی، پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، سال پنجم، شماره نهم
 عابدی جعفری، عابد و امیری، مجتبی (1398)، فراترکیب، روشی برای سنتز مطالعات کیفی، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، شماره25
 علم الهدی، جمیله (1391)، نظریه اسلامی تعلیم و تربیت (مبانی آموزش رسمی)، تهران، دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)
 علم الهدی، جمیله (1390)، نظریه اسلامی تعلیم و تربیت، تهران، دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام)
 علم الهدی، جمیله (1383)، جنسیت در تربیت اسلامی، پژوهش‌های تربیت اسلامی، شماره 8
 علم الهدی، جمیله (1356)، هویت از منظر قران و فلاسفه، بینات، شماره 55، قابل بازیابی در: پرتال جامعه علوم انسانی
 فتحی واجارگاه، کورش (1386)، برنامه درسی به‌سوی هویت‌های جدید، جلد اول، تهران، آییژ
 فروتن، یعقوب (1390)، بازنمایی هویت جنسیتی در کتاب‌های زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی مدارس ایران، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، سال 9، شماره 2
 فروتن، یعقوب (1389)، جامعه‌پذیری جنسیتی در کتاب‌های مدارس ایران، زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان) دوره هشتم، شماره 3، 195
 کشتی آرای، نرگس (1398)، تحلیل جنسیتی و پداگوژی فمینیستی برنامه درسی، دانشنامه ایرانی برنامه درسی، انتشار برخط
 گروسی، سعید (1395)، جنسیت، جامعه و جامعه‌شناسی، چاپ اول، انتشارات جامعه شناسان
 گوریان، میشل و همکاران (1393)، دختران و پسران متفاوت یاد می‌گیرند، ترجمه‌ی فاطمه موسوی، تهران، انتشارات پرکاس
 مستقیمی، مهدیه سادات (1388)، نقد نابرابری انگاری افراطی جنسیتی در معرفت‌شناسی فمینیستی، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، سال 12، شماره 46
 موسوی خامنه، مرضیه، ودادهیر، ابوعلی و برزگر، نسرین (1389)، توسعه انسانی مبتنی بر جنسیت و آموزش زنان، زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، دوره 8، شماره 4
 مهران، گلنار (1385)، بررسی روند تواناسازی دختران وزنان در نظام آموزشی ایران فصلنامه تعلیم و تربیت (آموزش‌وپرورش)، شماره87
 نجات، پگاه و باقریان، فاطمه (1391)، بررسی تحلیلی تاریخ مطالعات روان‌شناختی جنسیت در جهان غرب، نشر رویش روان‌شناسی، پیاپی 2
 یعقوبی، پریسا (1376)، تصویر زنان در تغییرات اجتماعی: بررسی کتاب‌های فارسی سال اول دبستان، مجموعه مقالات زن و توسعه فرهنگی، تهران، دانشگاه الزهرا، چاپ اول.

Bigler, R. S., Signorella.M. L (2010). Single-sex education: New perspectives and evidence on a continuing controversy. Sex Roles 65:659–669.
Bond, J., Talevi, J., Kirner, M., Mearman, K., Johnson, J. H., Sullivan, C., & Rulli, D. L. (2013). Single-sex education.
Bonomo, V. (2012). The effects of gender specific instructional strategies: Examining the reading achievement of boys in single-sex schools (Doctoral dissertation).
Burton, D. (2004). Developing teaching and learning strategies. In Starting to Teach in the Secondary School (pp. 78-88). Routledge.
Denmark, F. L., Klara, M., Baron, E. & Cambareri-Fernandez, L. (2008). Historical
development of the psychology of women. In Denmark, F. L. & Paludi, M. A. 138(Eds.), Psychology of women: A handbook of issues and theories (3-39).Westport, CT: Praeger.
Eckes, S. E., & McCall, S. D. (2014). The potential impact of social science research on legal issues surrounding single-sex classrooms and schools. Educational Administration Quarterly, 50(2), 195-232.
-Eliot, L. (2013). Single-sex education and the brain. Sex roles, 69(7), 363-381.
-Glasser, H. M., & Smith III, J. P. (2008). On the vague meaning of “gender” in education research: The problem, its sources, and recommendations for practice. Educational researcher, 37(6), 343-350.
Gray, C., & Wilson, J. (2006). Teachers’ experiences of a single‐sex initiative in a co‐education school. Educational Studies, 32(3), 285-298.
Hayes, A. R., Pahlke, E. E., & Bigler, R. S. (2011). The efficacy of single-sex education: Testing for selection and peer quality effects. Sex roles, 65(9-10), 693-703.
Mead, J. F. (2003). Single-gender “innovations”: Can publicly funded single-gender school choice options be constitutionally justified? Educational Administration Quarterly, 39(2), 164-186.
Muijs, D. (2012). Understanding how pupils learn: theories of learning and intelligence. Preparing to Teach in Secondary Schools, 3rd ed. Maidenhead: McGraw-Hill, 41-58.
Pinar, W.F & et al (1995) Understanding Curriculum: An Introduction to the study of historical and contemporary curriculum discourses, V17, New York: Peter Long.
-Peeters, J., Rohrmann, T., & Emilsen, K. (2015). Gender balance in ECEC: why is there so little progress? European Early Childhood Education Research Journal, 23(3), 302-314.
Thompson, T., & Ungerleider, C. (2004). Single-sex schooling: Final report. Canadian Centre for Knowledge Mobilisation: Waterloo, Ontario. 0.