امکان‌سنجی تعدد ولایت‌ها(حکومت) در عصر «دولت-ملت‌ها» از منظر فقه امامیه و نظام حقوقی بین‌الملل

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 66، اسفند 1400، صفحه 116-139   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.689981

نویسندگان

مهدیه زارع خورمیزی¹؛ سید محمد حیدری خورمیزی^{* 2}؛ ابراهیم یاقوتی³

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات، مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی(ره)، قم، ایران

³استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

چکیده

   از دیدگاه فقه امامیه، ولی فقیهِ جامع­الشرائط بعد از تشکیل حکومت اسلامی، فارغ از مرزهای جغرافیایی، بر اساس حکم اولی بر تمام مسلمانان جهان، ولایت فرامرزی دارد. بنا بر نظریه­ی انتصاب، همه­ی فقهاء جامع­الشرایط دارای منصب ولایی هستند، اما در جهان معاصر با توجه به محذوریت­های سیاسی، ولایت مطلقه فرامرزی با موانعِ حقوقی بین­الملل مواجه است. پژوهش حاضر درصدد تحلیل امکان­سنجی تعدد ولایت­ها(حکومت) در عصر «دولت-ملت­ها» و ارائه­ی راهبردیست که نظام ولایی را به اهدافش نزدیک کند، یکی از آن اهداف، کارآمدی نظام ولاییِ ولی فقیه در داخل و فرامرزهاست. نتیجه اینکه در فقه امامیه برای اعمال ولایت مطلقه، ذاتا محدودیتی وجود ندارد، ولی امکان اعمالِ ولایت توسط یک ولی فقیه در خارج از مرز جغرافیایی با موانع سیاسی روبه­رو است، که در جهان معاصر از آن به نظام حقوقی بین­ الملل یا قواعد و قوانین بین­المللی تعبیر می­شود. بنابراین نظریه­ی تعدد ولایتها با توجه به محدویت اعمالِ ولایت فرامرزی یک ولی فقیه نه تنها دچار خدشه نیست، بلکه بهترین راهبردیست برای تمدن نوین اسلامی.

کلیدواژه‌ها

ولایت‌ مطلقه؛ ولایت فرامرزی؛ تعدد ولایت‌ها؛ فقه امامیه؛ نظام حقوقی بین‌الملل

مراجع

• قران کریم.
• دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، (1372ش)، اسلام و حقوق بین الملل عمومی، سازمان سمت، تهران.
• زرقانی، سید هادی، (1386)، مقدمه ای بر شناخت مرزهای بین‌المللی، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
• صدوق، محمّد بن على بن بابویه، (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، قم.
• عاملی، زین‌الدین علی بن احمد (بی‌تا)، شرح البدایه فی علم الدرایه، چاپخانه علمیه، قم.
• عمید زنجانى، عباس على، (1421ق)، فقه سیاسی، انتشارات امیر کبیر، چاپ چهارم، تهران.
• فاضل نراقى، احمد بن محمدمهدى، (1417ق)، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ اول، قم.
• فتحعلی، محمود، (1385ش)، مبانی اندیشه اسلامی 4؛ درآمدی بر نظام ارزشی اسلام، تدوین و تحقیق: جمعی از نویسندگان، مرکز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ دوم، قم.
• قاسمی، غلامعلی، چالشهای اصل عدم مداخله و جایگاه آن در حقوق بین‌الملل، فصلنامه علمی-پژوهشی آفاق امنیت، س9، ش33. (1395ش).
• کرمی، حامد و محمدعلی حیدری، وحدت یا تعدد حکومت در نظریه ولایت فقیه، دو فصلنامه علمی-ترویجی فقه حکومتی، س1، ش2، (1395ش).
• کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، (1407ق)، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، تهران.
• 2. ابراهیمی، علیرضا، (1394ش)، حقوق بشر و سازمان‌های بین المللی، انتشارات مجد، چاپ اول، تهران.
• مامقانی، عبدالله (1411ق)، مقباس الهدایه، تحقیق محمّدرضا مامقانی، موسسه آل‌البیت، قم.
• مدنی، سید جلال الدین، (1370)، مبانی و کلیات علم حقوق، نشر همراه.
• مصباح یزدی، محمد تقی، اختیارات ولی فقیه در خارج از مرزها، فصلنامه علمی-پژوهشی حکومت اسلامی، س1، ش1. (1375ش).
• مطهرى، مرتضى، (بی‌تا)، فقه و حقوق (مجموعه آثار)، چاپ اول، قم.
• معرفت، محمّدهادی (1377)، ولایت فقیه، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم.
• مقتدر، هوشنگ، (1370ش)، سیاست بین‌الملل و سیاست خارجی، موسسه خدماتی- انتشاراتی مفهرس، چاپ اول، تهران.
• مکارم شیرازى، ناصر، (1425ق)، أنوار الفقاهة - کتاب البیع، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، چاپ اول، قم.
• موسوی خمینى، سید روح اللّه موسوى، (1421ق)، کتاب البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، چاپ اول، تهران.
• موسوی خمینى، سید روح اللّه موسوى، (1423ق)، ولایت فقیه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، چاپ دوازدهم، تهران.
• نجاشی، ابوالحسن احمدبن‌علی (1407ق)، رجال النجاشی - فهرست أسماء مصنفی الشّیعة، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
• ابراهیمی، محمد و سیدعلیرضا حسینی، (1379ش)، اسلام و حقوق بین‌الملل عمومی، با اشراف و نظارت علمی آیت الله مکارم شیرازی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ دوم، تهران.
• نجفی، محمّدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شراِئع الاسلام، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بیروت.
• نژندی منش، هیبت اله، محمود حاجی زاده و محمدحسین زارعی، جایگاه حاکمیت قانون در حقوق بین-الملل، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، س 18، ش 54، (1396).
• انصاری، مرتضی بن محمد امین دزفولی، (1411ق)، کتاب المکاسب، منشورات دار الذخائر، قم.
• انصاری، مرتضی بن محمد امین دزفولی، (1415ق)، القضاء و الشهادات، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، قم.
• آصفی، محمدمهدی، (بی‌تا)، وحدت و تعدد در ولایت سیاسى، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، قم.
• جوادی آملی، عبدالله، (1395ش)، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، مرکز نشر اسراء، چاپ هیجدهم، قم.
• حق‌شناس، علی‌محمد، (1379ش)، فرهنگ معاصر هزاره، فرهنگ معاصر، تهران.
• حکمت‌نیا، محمود، اصل سرزمینی؛ مبنای نظری و آثار آن در نظام حقوق مالکیت فکری، فصلنامه علمی- پژوهشی حقوق اسلامی، س13، ش 48، (1395ش).