قواعد حاکم بر قراردادهای هوشمند در فقه امامیه و حقوق موضوعه

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 66، اسفند 1400، صفحه 178-204   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.689984

نویسنده

سید علی ربانی موسویان^*

استادیار گروه فقه و حقوق، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

چکیده

قراردادهای هوشمند یک پروتکل برای انجام قرارداد الکترونیکی است . در این تحقیق که به روش توصیفی – تحلیلی صورت می پذیرد ؛ دو هدف کلی از قراردادهای هوشمند دنبال می شود که یکی ایفای شروط معمول قرارداد مانند شرایط و ضوابط پرداخت ، حفظ محرمانگی و اتمام قرارداد و دیگری حداقل نمودن استثنایات تصادفی و عمدی و نیاز به وجود واسطه های مورد اعتماد است. نوآوری تحقیق حاضر ، بررسی قراردادهای هوشمند از منظر فقهی و حقوقی به صورت توامان است چرا که هر یک از این رویکردها، دیدگاه های متفاوتی نسبت به قراردادهای هوشمند دارند.  قراردادهای هوشمند در مدل داخلی شان ، صرفا کدهای برنامه نویسی شده هستند و برای تسهیل قرارداد اصلی ایجاد شده اند و بنابراین قرارداد نیستند اما در مدل خارجی ، آنها توافقی هستند که به صورت شرط ضمنی در قرارداد اصلی گنجانده می شود و بنابراین ، قرارداد هستند  این قراردادها در مدل خارجی شان بر اساس ماده 10 قانون مدنی ، یک قرارداد لازم الاجرا است و خیارات نیز در آن جاری است . با این حال ، برخی از انواع خیارات هم چون خیار تاخیر ثمن با توجه به ماهیت قرارداد هوشمند ، امکان تحقق در آن را ندارند . قراردادهای هوشمند ، با چالش های عمده ای مواجه است از جمله مهم ترین چالش آن را می توان بحث محرمانگی ذکر کرد. از منظر فقهی ، قراردادهای هوشمند یک نوع عقود غیرمعین لازم رضایی غیرتحمیلی هستند.

کلیدواژه‌ها

عقدهای هوشمند؛ فقه اسلامی؛ حقوق موضوعه؛ زنجیره بلوکی؛ تراکنش کامپیوتری

مراجع

1. انصاری، مرتضی بن محمد امین(بی تا ). کتاب المکاسب ، جلد دوم.
2. انصاری، مرتضی بن محمد امین( 1411). کتاب المکاسب (چاپ اول). قم: منشورات دارالذخائر.
3. بهجت ، محمد تقی. توضیح المسایل ، مساله 1669 .
4. حر عاملی(1409ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه (چاپ اول). قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.
5. حسینی سیستانی ، سیدعلی. المسایل المنتخبه ، مساله 663 .
6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر( 1380). ترمینولوژی حقوق (چاپ یازدهم). تهران: کتابخانه گنج دانش.
7. درودیان، حسنعلی ( 1384). تقریرات حقوق مدنی3 ، تهران: دانشگاه تهران .
8. خویینی، غفور ( 1386).حقوق تعهدات ،تهران: انتشارات فرهنگ صبا.
9. شایگان، علی( 1375).حقوق مدنی (چاپ اول) قزوین: انتشارات طه.
10. شهیدی، سیدمهدی (1393). تشکیل قراردادها و تعهدات ،جلد اول، تهران: نشر میزان.
11. صانعی ، یوسف . توضیح المسایل ، مساله 2101 .
12. صفایی، سید حسین .(1384). دوره مقدماتی حقوق مدنی ، جلد دوم ، تهران، نشرمیزان .
13. صفایی، سید حسین .(1384 ). قواعد عمومی قراردادها،جلد دوم ، چاپ سوم، تهران ، نشر میزان .
14. طباطبائی یزدى، سید محمد کاظم (1421). حاشیة المکاسب (للیزدی) (چاپ دوم). دو جلدی، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
15. عدل، مصطفی (1378). حقوق مدنی ( چاپ اول) . قزوین: انتشارات طه.
16. قاسم زاده، سید مرتضی(1389). حقوق ( اصول قراردادها و تعهدات ) (چاپ نهم) نشر دادگستر .
17. کرکی، علی بن حسین ( محقق ثانی ) (1411 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد ،جلد چهارم .بیروت: دار احیاء التراث العربی .
18. لنکرانی ، محمد فاضل . توضیح المسایل ، مساله 2174 .
19. مامقانى، ملا عبد اللّه بن محمد حسن (1350ق). نهایة المقال فی تکملة غایة الآمال، در یک جلد (چاپ اول). قم : مجمع الذخائر الإسلامیة.
20. مکارم شیرازی، ناصر (بی تا). خطوط اساسی اقتصاد اسلامی . قم: انتشارات هدف .
21. ---(1427ق). دائرة المعارف فقه مقارن (چاپ اول)، در یک جلد، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
22. موسوی قزوینی، سید علی (1424ق). ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام (چاپ اول). دو جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
23. موحد، محمد علی (1386). مختصر حقوق مدنی .تهران: مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی.
24. موسوی خویی، ابوالقاسم (1412 ق). مصباح الفقاهه فی المعاملات ، به قلم المیرزا محمد علی التوحیدی التبریزی ، جلد 3 ،بیروت: دارالهادی .

 

پایان نامه ها:

25. حیدر، سید ضرغام ( 1385) ، ؛ اصل لزوم در عقود ، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته فقه و معارف اسلامی ، مرکز جهانی علوم اسلامی ،

مقالات:

26. امیری، مهدی و دیگران ( 1398). بررسی فقهی و حقوقی ماهیت بیع در فضای مجازی. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال پانزدهم، شماره 55.
27. آهنی، بتول( 1383 ). انعقاد قراردادهای الکترونیکی. فصلنامه فقه و حقوق خانواده ، تابستان و پاییز ، شماره 34 و 35 .
28. باقری، احمد(1377). وفای به عهد ؛ فصلنامه مقالات و بررسی ها. تابستان، دفتر 63.
29. دشتی، محمدرضا ؛ کریمی، عباس(1392). مطالعه تطبیقی قرارداد داوری ؛ رضایی یا تشریفاتی. فصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی ، بهار و تابستان، دوره 4 ، شماره 1 .
30. دعاگویی، محمد مصطفی ؛ محمدی، زینب (1393). شروط تحمیلی در صنعت خودرو.مبانی فقهی حقوقی اسلامی ، سال هفتم، پاییز و زمستان، شماره 14 .
31. ربانی موسویان، سیدعلی (1399). مشروعیت رمز ارزها از منظر فقه حکومتی و فردی. پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال شانزدهم، تابستان، شماره 60 .
32. سادات ، سید حسین ؛ مرادخانی، احمد ( 1391). بررسی خیارات مختص به بیع در تجارت الکترونیکی از منظر فقه و حقوق موضوعه . فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی ، ، سال سوم، زمستان، شماره 12.
33. صادقی، محسن ؛ مهدی، ناصر (1397). ملاحظاتی برای سیاستگذاری حقوقی قراردادهای هوشمند. مجله سیاستگذاری عمومی، تابستان، دوره 4، شماره 2.
34. قاسم زاده، سید مرتضی (1385). بررسی فقهی و حقوقی خیار تاخیر ثمن ؛لزوم بازنگری در مقررات قانون مدنی. مجله حقوقی عدالت آراء ،زمستان، شماره 6 و 7 .

سایت:

35. islamonline.com

منابع لاتین:

36. Clack, C., Bakshi, V. & Braine , L., Smart Contract Templates : Foundations , design landscape and research directions, ( 2016 , revised March 2017 ).
37. Dannen, Chris, ‘Introducing Ethereum and Solidity: Foundations of Cryptocurrency and Blockchain Programming for Beginners’, Apress, 2016.
38. Prusty,Narayan, ‘’ Building Blockchain Projects ‘’, Packt Publishing Ltd, 2016
39. Reed, Jeff, ‘’ Smart Contracts: The Essential Guide to Using Blockchain Smart Contracts for Cryptocurrency Exchange ‘’, CreateSpace Independent Publishing Platform, 2016 ,
40. Szabo, Nick, Smart Contracts: Building Blocks for Digital Markets, 1996

Vaughn, Emiliy, ‘’ The Smart Contracts Handbook – Everything You Need Know about Smart Contracts ‘’, Emereo Pty Limited, 2016