تحلیل فقهی هک کردن سامانه‌های اطلاعاتی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 66، اسفند 1400، صفحه 226-251   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.689986

نویسندگان

سعید نظری توکلی¹؛ زینب گیلانی^{* 2}؛ شکیبا امیرخانی³

¹استاد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانش آموخته دکتری، گروه فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

³استادیار، گروه فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

از مباحث مهم در حوزه فناوری اطلاعات، هک کردن سامانه‌های اطلاعاتی، یعنی یافتن نقاط ضعف امنیتی یک سیستم به‌منظور نفوذ و دسترسی به اطلاعات آن است که با انگیزه‌های مختلفی، همچون دفاع از امنیت، کنجکاوی و سود شخصی انجام می‌شود. با ملاحظه همین جهت است که هکرها به گونه‌های مختلفی، همچون کلاه‌سفید، کلاه خاکستری و کلاه‌سیاه طبقه‌بندی می‌شوند. هدف از انجام این پژوهش که به روش تحلیلی توصیفی و به استناد منابع کتابخانه‌ای انجام شده، بررسی مشروعیت هک ازنظر فقه اسلامی است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که هک کردن با توجه به نیت و عملکرد هکرها حکم فقهی یکسانی ندارد. عملکرد هکرهای کلاه‌سفید مشروع، عملکرد هکرهای کلاه‌سیاه امری نامشروع و عملکرد هکرهای کلاه خاکستری نیز بسته به مورد می‌تواند مشروع یا نامشروع باشد. مهم‌ترین مؤلفه در تحلیل مشروعیت هک، «مصلحت اهم» و مهم‌ترین مؤلفه در عدم مشروعیت آن، «عدم جواز تعدی به حقوق دیگران» است. از این‌ رو، گرچه هک کردن از نظر حکم اولی حرام است؛ اما اگر برای رسیدن به مصلحت مهم‌تر، راهی جز هک کردن سامانه‌های اطلاعاتی وجود نداشته باشد، این عمل از نظر حکم ثانوی جایز است.

کلیدواژه‌ها

هک؛ هکر؛ اطلاعات؛ سامانه‌های اطلاعاتی

مراجع

*قرآن کریم

1. ابن عابدین، محمد أمین (1412). رد المحتار على الدر المختار (چاپ دوم). بیروت: دار الفکر.
2. ابن عاشور، محمد طاهر (1978). مقاصد الشریعه الاسلامیه. تونس: مصنع الکتاب.
3. ابن فرحون الیعمری المالکی، إبراهیم شمس الدین محمد (1406). تبصرة الحکام فی أصول الأقضیة ومناهج الأحکام. قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
4. ابن قدامة مقدسی، موفق الدین أبو محمد (1421). المقنع فی فقه الإمام أحمد. تحقیق محمود الأرناؤوط و یاسین محمود الخطیب. جدة: مکتبة السوادی.
5. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب (چاپ سوم). بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
6. ابن نجیم مصری، زین‌الدین بن إبراهیم (1418). البحر الرائق شرح کنز الدقائق، وبالحاشیة منحة الخالق لابن عابدین. بیروت: دار الکتاب الإسلامی.
7. اراکی، محمد علی (1413). المکاسب المحرمة. قم: مؤسسه در راه حق.
8. اسکودیس اد (1388). آموزش گام به گام هک و ضد هک (چاپ ششم). ترجمه ابوالفضل طاریان ریزی و داوود تاتی بختیاری. تهران: سها دانش، تهران.
9. اصفهانی، محمدحسین (۱۴۱۸ ـ ۱۴۱۹). حاشیه کتاب المکاسب. قم: چاپ عباس محمد آل سباع قطیفی.
10. اصلانی، حمیدرضا (1384). حقوق فناوری اطلاعات. تهران: نشر میزان.
11. السان، مصطفی (1396). حقوق فضای مجازی(چاپ هشتم). تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی.
12. انصاری، مرتضی (1415). کتاب المکاسب. قم: مجمع الفکر الأسلامی.
13. انصاری، مرتضی (1419). فرائد الأصول. تحقیق لجنة تحقیق تراث الشیخ الأعظم. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
14. آل‌بویه، علیرضا؛ آل‌بویه، زینب (1394). هک کردن و نفوذ به سیستم‌های رایانه‌ای از منظر اخلاقی. نقد و نظر، فصلنامه علمی- پژوهشی فلسفه و الاهیات، سال بیستم، شماره دوم.
15. آلوسی، محمود (1416). روح المعانی و تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
16. ایزدی فرد، علی اکبر؛ حسین نژاد، مجتبی (1395). بررسی فقهی افساد فی الارض اینترنتی. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شماره چهل و چهار.
17. بای، حسینعلی و پورقهرمانی، بابک (1388). بررسی فقهی حقوقی جرایم رایانه‌ای. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
18. برد بری، جنیفر (2011). Oxford basic American dictionary for learners English (چاپ اول). تهران: گویش نصف جهان.
19. بهمن پوری، عبداله؛ شادمان‌فر، محمدرضا؛ پورغلامی فراشبندی، مجتبی (1393). بررسی فقهی حقوقی مال بودن داده‌های رایانه‌ای، فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال چهل و هفتم، شماره دوم.
20. تسخیری، محمدعلی (1388). فقه مقاصدی و حجیت آن، تهران: اندیشه تقریب، شماره 18.
21. تویجری، محمد بن إبراهیم (1431). مختصر فی الفقه الإسلامی فی ضوء القرآن و السنة (چاپ یازدهم). المملکة العربیة السعودیة: دار أصداء المجتمع.
22. تویجری، محمد بن إبراهیم (1430). موسوعة الفقه الإسلامی. السعودیة و الأردن: بیت الأفکار الدولیة.
23. جزائری، عبدالمجید جمعة (1421). القواعد الفقهیة المستخرجة من کتاب إعلام الموقعین ابن قیم الجوزیة. السعودیة و المصر: دار ابن قیم، دار ابن عفان.
24. حر عاملی، محمد بن حسن (1376). وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
25. حسنی، اسماعیل (1416). نظریة المقاصد عند الامام محمد الطاهر العاشور. قاهره: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
26. حلی، حسن بن مطهر (1420). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.
27. خراسانی، محمدکاظم (1409). کفایة الأصول. قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.
28. خمینی، سید روح‌الله (1390). تحریر الوسیلة (چاپ دوم). قم: دار الکتب العلمیة، مؤسسة مطبوعاتی إسماعیلیان.
29. خمینی، سید روح‌الله (1410). الرسائل. قم: اسماعیلیان.
30. خمینی، سید روح‌الله (1410). کتاب البیع (چاپ چهارم). قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
31. خمینی، سید مصطفی (1385). التحقیق فی قاعدة لزوم دفع الضرر المحتمل.تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
32. خوئی، سید ابوالقاسم (1368). أجود التقریرات (چاپ دوم).قم: مؤسسه صاحب الأمر.
33. خوئی، سید ابوالقاسم (1377). مصباح الفقاهة، بقلم محمد على التوحیدی التبریزی. قم: داوری.
34. خوئی، سید ابوالقاسم (1374). مستند عروة الوثقی، کتاب الإجارة. قم: مؤسّسه احیاء آثار الامام الخوئی.
35. دغمی، محمد راکان (1406). التجسس و أحکامه فی الشریعة الإسلامیة (چاپ دوم). قاهره: دارالسلام.
36. طارمی، محمدحسین (1387). طبقه‌بندی و آسیب‌شناسى جرایم رایانه‌اى، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، دوهفته‌نامه پگاه حوزه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
37. رازی، فخر الدین (1420). مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) (چاپ سوم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
38. روحانی، سید محمدصادق (1387). استفتائات قضائیه و مؤسسه حقوقی وکلای بین‌الملل. تهران: نشر سپهر.
39. زحیلی، محمد مصطفی (1427). القواعد الفقهیة وتطبیقاتها فی المذاهب الأربعة. دمشق: دار الفکر.
40. زحیلی، وهْبَة بن مصطفى (۱۴۰۹). الفقه الاسلامی و ادلّته (چاپ چهارم). دمشق: دار الفکر.
41. سرخسی، محمد بن أحمد (1414). المبسوط. بیروت: دار المعرفة.
42. سند، عبدالرحمن (2010). وسائل الإرهاب الإلکترونی حکمها فی الإسلام وطرق مکافحتها. السعودیة: الکتاب منشور على موقع وزارة الأوقاف السعودیة.
43. سیفی مازندرانی، علی­اکبر(1425). مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة بجامعة المدرسین.
44. شبل، عبدالعزیز بن إبراهیم (1433). الاعتداء الإلکترونی – دراسة فقهیَّة. الریاض: دار کنوز إشبیلیا.
45. شوشتری، مهدی؛ ناصری مقدم، حسین؛ صابری، حسین (1395). سازوکارهای حفظ مقاصد شریعت، مجله پژوهش‌های فقهی، دوره 12، شماره 1.
46. شهید اول، محمد مکی (بی‌تا). الدروس الشرعیة فی الفقه الإمامیة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
47. الشیخ المنجد، محمد صالح. الإسلام سؤال و جواب. http://www.islam-qa.com/ar/ref/118501
48. طوسی، محمد بن حسن (1364). تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان الله علیه (چاپ چهارم). تحقیق حسن خرسان. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
49. مفید، محمدبن محمد (1414). الاختصاص. بیروت: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع.
50. صدر، محمد باقر (1406). دروس فی علم الأصول (چاپ دوم). بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
51. طباطبائی قمی، تقی (1413). عمده المطالب فی التعلیق علی المکاسب. قم: محلاتی.
52. طبرسی، فضل بن حسن (1415). تفسیر مجمع‌البیان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
53. طوفی صرصری، نجم الدین (1407). شرح مختصر الروضة. تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن ترکی. بیروت: مؤسسة الرسالة.
54. عبد المنعم، محمود عبدالرحمان (1419). معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة. قاهره: دار الفضیلة.
55. عبدی پور فرد، ابراهیم؛ وصالی ناصح، مرتضی (1396). توسعه مفهوم و مصادیق مال در فضای مجازی (مطالعه تطبیقی مالیت داده‌های رایانه‌ای در حقوق اسلام، ایران و کامن لا)، فصلنامه پژوهش‌های تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 4، شماره 1.
56. غزالی، محمد بن محمد (1413). المستصفی فی علم الأصول. بیروت: دارالکتب العلمیة.
57. فاضل مقداد، جمال الدین (1404). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: مکتبة آیت الله المرعشی النجفی.
58. فتاوای هفت تن از علمای شیعه در مورد فضای مجازی

 https://www.shia-news.com/fa/news/119291 

59. قرافی، أحمد بن إدریس (1416). نفائس الأصول فی شرح المحصول. مصر: مکتبة نزار مصطفى الباز.
60. قلعجی، محمد رواس و قنیبی، حامد صادق (1408). معجم لغة الفقهاء (چاپ دوم). بیروت: دار النفائس.
61. قهرمانی، معصومه؛ کاهانی، محسن (1388). مهندسی اجتماعی و امنیت اطلاعات: مطالعه موردی، مجموعه مقالات اولین کنفرانس حوادث و آسیب‌پذیری‌های امنیت فضای تبادل اطلاعات، مرکز تحقیقات مخابرات ایران.
62. کلینی، محمد بن یعقوب (1365). الکافی (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
63. کوین، بیور (1397). مرجع کامل هک و ضد هک اخلاقی (چاپ سوم). ترجمه محمد محمدی. تهران: نبض دانش.
64. گودرزی اصفهانی، وحید (1392). نبرد با سارقان اطلاعات و راهکارهای مقابله با آن. تهران: انتشارات ناقوس.
65. لبان، شریف درویش؛ می محمد، حمال الدین (2010). خطاب المعادی للإسلام علی شبکة الإنترنت آلیات الهجوم و استراتیجیات الردع دراسة تحلیلة لعینة من المواقع الأجنبیة، المجلة الاتجاهات الحدیثة فی المکتبات والمعلومات، العدد 34.
66. لجنة الفتوی فی الأزهر. الجهاد الإلکترونی. 06/02/1422.

http://www.maktabatalfeker.com/book.php?id=6764

67. ماندنی خالدی، فاطمه؛ سلیمی، عابد (1386). امنیت در اینترنت و اصول زیربنایی آن (چاپ دوم). تهران: انتشارات واژگان و آصال.
68. مجمع فتاوای دوحه قطر، islamweb.net.
69. محقق داماد، سید مصطفی (1406). قواعد فقه جلد اول (چاپ دوازدهم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامى‌.
70. محقق سبزواری، محمدباقر بن محمد (1381). کفایه الفقه (الاحکام) (چاپ اول). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
71. مروج جزائری، محمد جعفر (1415). القواعد الفقهیة والاجتهاد والتقلید (منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة) (چاپ سوم). قم: مؤسسه دار الکتاب.
72. مشکینی، علی (1371). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها (چاپ پنجم). قم: نشر الهادی.
73. مصباح، محمدتقی (۱۳۶۹). حکومت اسلامی و ولایت‌فقیه. تهران: سازمان تبلیغات.
74. مظفر، محمدرضا (1390). أصول الفقه (چاپ هشتم). قم: مؤسسة بوستان کتاب.
75. اردبیلی، احمد بن محمّد (1403). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
76. مکارم شیرازی، ناصر (1426). انوار الفقاهة (کتاب التجارة). قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب.
77. ملکیان، احسان (1385). نفوذگری در شبکه و روش‌های مقابله (چاپ چهارم). تهران: مؤسسه علمی- فرهنگی نص.
78. منصور نژاد، محمد (1386). نظام اسلامی و حریم خصوصی شهروندان، نشریه حکومت اسلامی، سال دوازدهم، شماره دوم.
79. موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1412). الدر المنضود فی أحکام الحدود. قم: دارالقرآن الکریم.
80. موسوی بجنوردی، سیدحسن (1377). القواعد الفقهیة. قم: نشر الهادی.
81. موسوی قزوینی، سیدعلی (1424). ینابیع الأحکام فی معرفة الحلال والحرام. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
82. مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی (1423). موسوعة الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت علیهم‌السلام. قم: مؤسسة دائرة معارف الفقه الإسلامی.
83. نجفی، محمد حسن (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
84. نراقی، مولی أحمد (1408). عوائد الأیام (چاپ سوم). قم: مکتبة بصیرتی.
85. نقیبی، سید ابوالقاسم (1389). حریم خصوصی در مناسبات و روابط اعضای خانواده، فصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۵۲.
86. وحدتی شبیری، سید حسن (1380). وضعیت حقوقی- فقهی رایانه در ایران، نشریه اطلاع‌رسانی و کتابداری کتاب‌های اسلامی، شماره 7.
87. Downing, A., & others. (2009). Dictionary of computer and internet terms.
88. Executive Office of President of United States. (2018). The council of economic advisers, The cost of malicious cyber activity to the U.S. economy. United States.
89. Graves, K. (2010). CEH: Certified ethical hacker study guide. Indiana: Wiley Publishing, Inc.
90. Lewis, J (2018). Economic impact of cybercrime—No slowing down. Report CSIS. United States.
91. Palmer, D. (2018). Cybercrime drains $600 billion a year from the global economy, says report. (2018). https://www.zdnet.com/article/cybercrime-drains-600-billion-a-year-from-the-global-economy-says-report/
92. Sanchit, N. (2019). World of white hat hackers, Thapar Institute of Engineering and Technology, Patiala, Punjab – 147003, India. International journal of scientific & engineering research, 10(5).
93. Shaqiri, A. (2014). Management information system and decision making. Academic journal of interdisciplinary studies, Rom, 3 (2), 18.