بررسی ابعاد اصالت تزیینات به‌کار رفته درخانه‌های قاجاری و بررسی تأثیر آن بر ارزش فرهنگی این مکان‌ها (نمونه موردی:خانه‌های امام‌جمعه، وثوق‌الدوله و مستوفی‌الممالک شهر تهران)

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 3، دوره 16، شماره 48، آذر 1400، صفحه 67-94   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

امیرحسین ذاکرزاده¹؛ انیسه قربانی نیا^{* 2}

¹دانش آموخته دکتری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار دانشکده هنرومعماری، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران

چکیده

مکان­ ها آشکارا دارای ارزش ­هایی هستند که یکی از آن­ها ارزش ­های فرهنگی است. اصالت یکی ازمؤلفه­ های سازنده ارزش ­های فرهنگی مکان است که می­ توان در مکان­های تاریخی به ­ویژه مکان ­های میراثی جستجو کرد. شیوه ­های تزییناتی معماری خانه ­های قاجاری، دارای ارزش ­های کالبد ساختاری ناب، با محتوای واقع ­گرایانه درزمان خود بوده است. علیرغم ارزشمندی بسیار خانه­ های دوره قاجار، مطالعه کافی در زمینه عوامل مؤثر درایجاد ارزش فرهنگی این مکان­ها صورت نگرفته است. هدف این پژوهش بررسی ابعاد اصالت تزیینات خانه ­های دوره ­قاجار و نقش آن درارزش ­های ­فرهنگی این میراث ارزشمند، بوده است.  مطالعه حاضر، به­روش توصیفی-تحلیلی، از نوع پیمایشی انجام گرفته است. حوزه پژوهش امام­جمعه، وثوق­الدوله و مستوفی­الممالک در شهر تهران بوده است. جامعه ­آماری پژوهش؛ بازدیدکنندگان از خانه ­های منتخب و حجم نمونه (384 نفر) بود. داده ­ها به روش کتابخانه­ ای ومیدانی(پرسشنامه محقق ساخته) جمع ­آوری و با استفاده از روش­های تحلیل­ عاملی ورگرسیون تحلیل شد. نتایج نشان داد؛ که ویژگی­ های شاخص تزیینات­ معماری خانه ­های مورد مطالعه؛ حجاری، کاشی­کاری، گچبری، نقاشی، آجرکاری، قطاربندی، مقرنس، آینه­ کاری، لمبه ­کوبی، اُرسی و گره­ چینی ارسی وآلت­ چینی­ های چوبی بوده است. ابعاد اصالت تزیینات به­ کار رفته دراین خانه ­ها؛ اصالت بدیع، استثنایی، ارجاعی و دارای نفوذ، شناسایی شد. اصالت دارای نفوذ با ضریب 466/0، مهمترین بعد اصالت و اصالت ­های ارجاعی، استثنائی و بدیع به ترتیب دراولویت­ های بعدی قرارگرفته ­اند. تأیید فرضیه پژوهش نیز نشان از تأثیر مثبت و معنی ­دار اصالت تزیینات خانه­ های دوره قاجار، بر ارزش ­های فرهنگی این مکان­ها، دارد. به ­طور کلی می ­توان نتیجه گرفت که ارزش­های فرهنگی خانه ­های قاجاری تهران، تحت تأثیر ویژگی ­های شاخص و اصالت تزیینات به ­کار رفته در این مکان ­ها بوده است.

کلیدواژه‌ها

اصالت؛ تزیینات معماری؛ ارزش‌های فرهنگی یک مکان؛ خانه‌های قاجاری؛ تهران

مراجع

امینی، الناز، پناهی، سیامک و قنبری، مرضیه (1393)، «زیبایی‌شناسی تزیینات بناهای متأثر از سبک نئوکلاسیک اروپا در تهران ناصری، نمونه موردی: خانه مستوفی‌الممالک»، کنگره بین المللی پایداری در معماری و شهرسازی.
 بلالی اسکویی، آزیتا، یونسی، میلاد، و افشاریان، زهرا (1399)، «واکاوی کمی و کیفی ارسی در خانه های قاجار اردبیل»، فصلنامه علمی نگره، شماره54، 145-131.
 جامه بزرگ، زهرا (1395)، «معماری و نقاشی در خانه‌های اشرافی دوره ی قاجار»، سومین کنگره علمی پژوهشی افق‌های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران، تهران.
 جمالی، سیروس، و خندانی، نادیا (1399)، «مطالعه تطبیقی ساختار کالبدی خانه های سنتی دوره قاجار (نمونه موردی: شهر تهران و تبریز)»، دوماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم تخصصی، 5 (7)، (متوالی: 30)، جلد اول، 12-1.
 رضائی زاده مهابادی، کامران، و کلهرراد، راحله (1399)، «بررسی و مرور اصول معماری پایدار در بناهای دوره قاجار (نمونه موردی خانه مشیرالدوله پیرنیا)»، نخستین همایش ملی مسکن پایدار، تهران.
 سخن پرداز، کامران، و مراثی، محسن (1388)، «بازتاب هنر ایران باستان در تزیینات وابسته به معماری خانه امام‌جمعه و خانه منسوب به امیرکبیر»، نگره (13)، 67-53.
 شاطری وایقان، امید، و دبدبه، محمد (1398)، «ساختار معماری خانه‌های تاریخی ایران؛ دوره‌ی قاجار»، شباک، شماره (7)، پیاپی 46، 164-149. 
 شاه محمدیان، مریم، و صدیق، مرتضی (1394)، «استفاده از مواد در شکل‌گیری الگوهای مورداستفاده در تزیینات  دوره قاجاریه، مطالعه موردی خانه‌های تهران»، کنفرانس بین المللی مهندسی و علوم کاربردی. 
 صفایی نیا، معصومه (1396)، «بررسی طرحهای آینه ای کاخ والی ایلام به‌منظور مرمت و بازسازی آن»، فصلنامه باستان‌شناسی، 1 (3)، 3-21. 
 صنیعی پور، حمید، فرهاد، شراره، و میرزاعلی، محمد (1396)، «واکاوی معماری سنتی دوره قاجار در عمارت دارالحکومه مفخم بجنورد»، مجله هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 22 (2)، 86-75.
- عباسی نیا، علی رضا، و طلائی، زهرا (1399)، «بررسی تأثیر سلسه مراتب فضایی و نظم بر سازماندهی فضایی خانه‌های ایران، نمونه موردی خانه‌ی امیربهادر، امام‌جمعه، پیرنیا و قوام الدوله در تهران»، دومین کنفرانس علمی پژوهشی شهرسازی، عمران، معماری و محیط‌زیست موناکو. 
 علی‌نژاد مجیدی، سحر، شالی امینی، وحید، ایرانی بهبهانی، حمید، و ضیمران، محمد (1398)، «آستانه یکتایی یا پیوندخوردگی آثار در معماری معاصر؛ در مرز میان  آفرینش و برساختن»، باغ نظر، 16 (70)، 72-61. 
 فدایی‌نژاد، سمیه، و عشرتی، پرستو (1393)، «واکاوی مؤلفه‌های بازشناخت اصالت در حفاظت میراث فرهنگی». نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی 19(4)، 86-77.
 فلاحی، فتانه، و نژاد ابراهیمی، احد (1397)، «مطالعه و بررسی پنجره‌های ارسی خانه‌های قاجاری تبریز (مطالعات موردی: خانه مشروطه، خانه حیدرزاده، خانه نیکدل)»، مجله اثر، شماره 83 ، 68-43. 
 قراخانی علیرضا، سعیدی کاوه (1395)، «جایگاه مرمت خانه‌های قدیمی در هویت و زیباسازی فضاهای شهری مورد خانه وثوق در شهر تهران»، کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری.
 کاتب، فاطمه (1384)، معماری خانه‌های ایرانی، چاپ اول، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
 گودرزی، مرتضی (1388)، آیینه‌ی خیال: تجزیه‌وتحلیل و بررسی نقوش و تزیینات در هنر دوره‌ی قاجار تهران، تهران، انتشارات سوره مهر.
 مدهوشیان نژاد، محمد، و عسکری الموسی، حجت اله (۱۳۹۵)، «تمایزهای کیفی و کمی در سیر تحول ارسی های قاجاری تبریز»، هنرهای زیباـ هنرهای تجسمی، 21(4)، ۸۴ ـ ۷۷.
 مسعود، محمد، حجت، عیسی، ناسخیان، شهریار (1391)، «جایگاه اصالت در مرمت بافت»، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 5 (9)، 283-271.
 مشبکی اصفهانی، علیرضا، مشبکی اصفهانی، محمدرضا (1398)، «مقایسه تطبیقی نظام حاکم بر معماری    عماری‌های مسکونی دوران قاجار در تهران و شیراز با نگرش کالبدی»، دو فصلنامه تخصصی- پژوهش در هنر و علوم تخصصی، شماره3، پیاپی17، 34-27.
 ملازاده ، کاظم، محمدی، مریم (1386)، خانه‌های تاریخی، تهران، سوره مهر.
 مؤمنی، کورش، عطاریان، کورش، و قدردان قراملکی، رضا (1394)، «بررسی تزیینات خانه های قاجار در قم (مطالعه موردی: خانه شاکری در قم)»، فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، 2 (7و8)، 142-128.
 مهدوی پور، حسین، شریفی مهرجردی، علی‌اکبر، اسلامی نصرت‌آبادی، مریم (1396)، «بررسی نقش تزیینات در ارتقای کیفیت فضایی خانه‌های سنتی یزد، مطالعه موردی خانه شفیع‌پور یزد»، مسکن و محیط روستایی، شماره 160، 149-133.
 میرزایی ، وحید، بیات، سمانه (1394)، «مطالعه و بررسی نمادها و نشانه های سر در ساختمان‌های مسکونی اراک در دوره قاجار»، کنفرانس بین‌المللی علوم و مهندسی در عصر تکنولوژی.
 نظربلند، نازیلا (1396)، «نوگرایی در تزیینات خانه‌های قاجار شهر شیراز»، گزارش، شماره 95، 61-57.
 نوربخش صالح، گلستانه سادات، محمدی، عرفان (1397)، «نقش ارسی در خانه‌های قاجاری تهران (نمونه موردی خانه قوام الدوله)»، سومین کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و طراحی شهری، تبریز.
 نیلی، رعنا، دیبا، داراب، مهدوی‌نژاد، محمدجواد (1396)، «بررسی و بازتاب مفهوم اصالت در معماری معاصر ایران، مطالعه موردی: منتخبی از آثار شاخص معماری معاصر ایران». فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست،. doi: 10.22034/jest.2018.30510.3891

Andrews, T. D., & Buggey, S. (2008). Authenticity in Aboriginal cultural landscapes. APT bulletin, 39(2/3), 63-71
Andriotis,K.(2011).Genres of Heritage Autenticity Denotations from a Pilgrimage Landscape. Annals of Tourism Research, No.4 ,1613 –1633
everland, M. B.(2005).Crafting brand authenticity: The case of luxury wines. Journal of Management Studies,42 (5 ),1003 – 1029 
Brandi, C.(2013).Restoration theory, (Pirooz Hanachi, translation). Tehran:University of Tehran Press
Bruner, E. (1994 ). Abraham Lincoln as authentic reproduction: A critique of postmodernism. American Anthropologist,96 , 397 –415
Gilmore, J.H., & Pine, B.J.Jr.(2007). Authenticity: What consumers really want? Boston. MA: Harvard Business School Press
Kilito,Y.,& Fielden, B.M.(2007).Management in World Heritage Sites (Guide to Management in World Heritage Sites).(Pirooz Hanachi, translation).Tehran: University of Tehran Press
Millar, S.(1989).Heritage management for heritage tourism,Tourism Management,10(1),9–14
Rössler, M. (2008). Applying authenticity to cultural landscapes. APT bulletin,39(2-3)
Stovel, H. (2007). Effective use of authenticity and integrity as world heritage qualifying conditions. City & time, 2(3), 21-36.
-Trasby, D. (2003). Economics and Culture, (Kazem Farhadi, translation). Tehran: Ney.
Van Balen, K. (2008). The Nara grid: an evaluation scheme based on the Nara document on authenticity. APT bulletin, 39(2/3), 39-45.
Waitt, G.(2000). Consuming heritage: Perceived historical authenticity. Annals of Tourism Research, 835– 862 URL1:http://www.tehranpicture.ir/fa/album/3691 (access date: 2018/10/02)
URL2: https://hamgardi.com/fa/Place/29435 (access date: 2020/11/01)
URL3: https://hamgardi.com/fa/Place/11366 (access date: 2019/09/11)