تحلیل و بررسی قرائت‌های فلسفی «أمرٌ بین الامرین»

اندیشه های فلسفی و کلامی

دوره 1، شماره 2، بهمن 1400، صفحه 153-181   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

نظریه «أمر بین الامرین» که نخستین بار از سوی ائمه معصومین (علیهم السلام) مطرح شد، هر دو نظریه جبر و تفویض را باطل و حقیقتی میان آن دو را اثبات می­کند، باید دید بالاخره نقش انسان در افعال خودش چیست؟ حقیقت «امر بین الامرین» چیست؟ فیلسوفان ما قبل صدرایی در طول تاریخ هر کدام به نحوی متفاوت از یکدیگر، مانند رابطه مجازگونه و بالتسبیب فعل انسان(ابن رشد)؛ فاعل مباشر بودن انسان و فاعل بعید بودن خداوند (خواجه طوسی)؛ نقش انتخاب کردن برای انسان(ابن سینا)موضوع را تفسیر نموده اند، اما این تفاسیر از سوی فیلسوفان مکتب صدرایی و خود صدر مورد نقد واقع شد. صدرا و پیروان مکتب ایشان تفسیر متفاوتی از فلاسفه قبل ارائه کرده­اند که اشکالات تفاسیر قبل را ندارد و با توحید افعالی سازگار می­باشد.صدر المتألهین، با تبیین صحیحی از رابطه علیت و ارجاع آن به تشأن وجود تعلقی و ربطی داشتن وجود ممکن، ثابت کرد که علل متوسط، چون خودشان معلول خدای متعال هستند، هیچگونه استقلالی ندارند، پس خالقیت حقیقی و استقلالی منحصر به خدای متعال است و همه موجودات در همه شئون خودشان و در همه احوال و ازمنه نیازمند به وی می­باشند و محال است که موجودی در یکی از شئون هستیش بی­نیاز از وی گردد و بتواند مستقلاً کاری را انجام دهد.

کلیدواژه‌ها

أمر بین الامرین؛ اختیار؛ قرائت‌های فلسفی؛ صدرایی