مقایسه میزان و نوع استفاده شهروندان تهرانی از رسانه های مکتوب با رسانه های دیداری شنیداری

مطالعات جامعه شناسی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 خرداد 1402

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2022.1952850.1431

نویسندگان

بدیع قربانی¹؛ سمیه تاجیک اسماعیلی^{* 2}؛ سروناز تربتی³

¹دانشجوی دکتری علوم ارتباطات، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استادیار گروه ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول ) E-emil: [e-mail]

³استادیار علوم ارتباطات اجتماعی،گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

چکیده

پژوهش پیش‌رو با هدف مقایسه میزان و نوع استفاده شهروندان تهرانی از رسانه‌های مکتوب با رسانه‌های دیداری شنیداری، طراحی و اجرا شده است. این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش توصیفی است و با تکنیک پیمایش و ابزار اندازه‌گیری پرسش‌نامه اجرا شده است. جامعۀ آماری شامل کلیۀ شهروندان ساکن شهر تهران است که طبق آخرین سرشماری سال 1395 و آمار موجود در سایت مرکز آمار ایران8,693,706  نفر است. پرسش‌نامه‌های پژوهش از طریق Google Form بین نمونه 396 نفری، توزیع شد و با استفاده از Spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد که میزان و نوع استفاده شهروندان تهرانی از رسانه‌های مکتوب با رسانه‌های دیداری ـ شنیداری متفاوت بوده و میزان استفاده شهروندان از رسانه‌های مکتوب (مانند کتاب، روزنامه، هفته‌نامه، ماه‌نامه و ...) از رسانه‌های دیداری- شنیداری (رادیو، تلویزیون، سینما، تئاتر، اینترنت و فضای مجازی) کمتر است. این تفاوت در مصرف رسانه‌ای، در برخی موارد همچنین ناشی از جنسیت شهروندان نیز هست.

کلیدواژه‌ها

مصرف رسانه‌ای؛ رسانه‌های مکتوب؛ رسانه‌های دیداری شنیداری؛ شهروندان تهرانی

اصل مقاله

  رسانه‌های جمعی، مهم‌ترین و اصلی‌ترین وسیلۀ جهت‌دادن تفکر مخاطبان نسبت به رویدادهای اجتماعی‌اند (19). رسانه‌ها به‌عنوان فراهم‌کننده، چارچوب‌های تجربی برای مخاطبان، نگرش‌های کلی فرهنگی برای تفسیر اطلاعات توسط افراد ایجاد می‌کنند. رسانه‌ها، شیوه‌هایی را که افراد زندگی اجتماعی تفسیر کرده و نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند، با کمک نظم دادن به تجربه فرد از زندگی اجتماعی، قالب‌ریزی می‌کنند (12). با گسترش وسیع و پرسرعت رسانه‌های ارتباطی، مخاطبان با الگوها و میزان متفاوتی از رسانه‌ها استفاده می‌کنند. رسانه‌های جمعی، افزون بر اطلاعاتی که در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند، تفسیر و تحلیل‌هایی ارائه می‌دهند که به‌تدریج بخشی از نظام معرفتی افراد را تشکیل می‌دهد (13). مصرف رسانه‌ای مجموعه‌ای از نیازها و الگوهای مخاطبان برای استفاده از رسانه‌های ارتباط جمعی است (3). رسانه وسیله انتقال پیام، معلومات و اطلاعات به توده‌های مردم بوده و منظور از مصرف رسانه‌ای، آن دسته از وسایل ارتباطی است که در تمدن‌های جدید به وجود آمده، مورد استفاده‌اند و ویژگی اصلی آنها قدرت و توانایی زیاد و شعاع عمل وسیع است (20). نسل کنونی جامعه از ابتدای حیاتش با رسانه‌‌ها بزرگ می‌‌شود و در دنیای اطلاعاتی و ارتباطی امروز، این نسل، بخش عظیم فرهنگ، ارزش‌ها و هنجارهای جامعه خود و دیگر جوامع را از رسانه‌‌ها دریافت می‌‌کند. به عبارتی در دوران معاصر که به عصر اطلاعات و جامعۀ اطلاعاتی و ارتباطی معروف است، بخش عظیمی از جامعه‌پذیری نسل‌ها از طریق رسانه‌ها انجام می‌شود و نفوذ و تأثیر رسانه تا جایی است که برخی از نظریه‌پردازان ارتباطی بر این باورند که رسانه‌‌ها اولویت ذهنی و حتی رفتاری ما را تعیین می‌‌کنند و اگر چگونگی فکر کردن را به ما یاد ندهند، اینکه به چه چیزی فکر کنیم را به ما القاء می‌کنند (27). مصرف رسانه‌ای به عنوان یک اصطلاح فرایندی است که بعد از جنگ دوم جهانی با تعمیم یافتن نظام رسانه‌های عمومی یعنی مطبوعات، رادیو وتلویزیون و در امتداد آن ظهور رایانه‌ها و اینترنت موجب استفاده گسترده این وسایل توسط مردم شد، قبل از جنگ جهانی اگر چه روزنامه وجود داشت؛ اما بیشتر مورد استفاده طبقه بالا و قشر بالای طبقه متوسط بود، تنها بعد از جنگ دوم و به ویژه بعد از سال 1960 با روی کار آمدن دولت‌های رفاه، بهبود وضعیت معیشتی مردم و گسترش استفاده از رادیو و اختراع تلویزیون بود که مصرف رسانه‌ای ظاهر شد. این فرایند، مقولۀ اجتماعی و فرهنگی قلمداد شده و مرام و خواست فرهنگی و اجتماعی به‌شمار می‌رود که حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی را نیز در برمی‌گیرد. مصرف رسانه‌ای در تعریفی عنوان شده که وضعیتی است که فرد یا گروه به مدتی خاص، در معرض رسانه‌های جمعی مانند تلویزیون، رادیو، ماهواره، اینترنت، نشریات و مجلات قرار می‌گیرد و از آنها حسب نیازمندی و علاقمندی خود استفاده می‌کند (28). استفاده از رسانه‌ها به شکل‌های متعدد با زندگی روزمره آمیخته شده است. این مسأله به‌ویژه دربارۀ تلویزیون که ملازم همیشگی زندگی خانوادگی است، مصداق دارد

مراجع

امام جمعه زاده، سید جواد؛ صادقی نقدعلی، زهرا؛ رهبر قاضی، محمود رضا؛ نوعی باغبان، سید مرتضی(1392)،  بررسی رابطه مصرف رسانه ای و انسجام اجتماعی(مطالعه موردی جوانان شهر تبریز) . فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی – فرهنگی، دوره اول، شماره 4، 31-9.

بهمنی، لیلا؛ بوستانی، داریوش(1394). سواد رسانه ای و مصرف گرایی(مطالعه موردی: زنان ساکن شهر شیراز). فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره 10، شماره 1، 212-187.

تقوی، سید عباس، صادقی، سهیل(1395). بررسی رابطه ی مصرف رسانه های جمعی با میزان دینداری در میان  دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان. پژوهش نامه فرهنگی هرمزگان، شماره 13

تورن، آلن (1385)، نقد مدرنیته ، ترجمة علی اصغر سعیدی، انتشارات کویر، تهران.

حسنی، محمد(1389).بررسی ارتباط بین وضعیت پوشش و آرایش زنان تهرانی و مصرف رسانه ای آنها. پایان نامه کارشناسی ارشد. رشته ارتباطات گرایش تحقیق در ارتباطات. دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.

حق‌گویی اصفهانی، مرضیه (1386).بررسی همبسته های اجتماعی میزان رضایتمندی زنان از تماشای سریا لهای تلویزیونی. پایان نامة کارشناسی ارشد رشتة جامعه شناسی. بابلسر: دانشکدة علوم انسانی و اجتماعی.

دادرس، زهرا؛ فرامرزیانی، سعید؛ جعفری، علی و بیابانی، غلامحسین(1398). اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی موبایلی و اثرات فرهنگی و رفتاری ناشی از آن(مورد مطالعه: دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه). فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، سال پنجم، شماره 19، 117-150.

دی فلور، دنیس( 1989). رشد و کاهش تحقیق در انتشار اخبار، تهران: پزوهش و سنجش

رضوی زاده، نورالدین(1385). بررسی تأثیر رسانه ها بر تمایل به تغییر سبک زندگی روستایی. فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 31.

روشندل‌اربطانی، طاهر؛ خواجه ثیان، داتیس و قاسمی، محمد(1390). تبیین مدل کاربرد رسانه‌های جمعی برای پیشگیری از ارتکاب جرم. فصلنامه نظم و امنیت، شماره اول، سال چهارم، 55-81.

سماواتی، زهرا (1397). رسانه و سبک زندگی فردی - اجتماعی خانواده از توصیف و تبیین تا اصلاح و تغییر در www.imam-khomeini.ir/fa/n142426 .

سورین، ورنر جوزف، و جیمز دبلیو تانکارد( 1381). نظریه‌های ارتباطات، ترجمه‌ی علیرضا دهقان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

شهرام نیا، امیر مسعود؛ مرندی، زهره ؛ محرابی کوشکی، راضیه؛ سیستانی، محسن(1394)، رابطه مصرف رسانه ای و سرمایه فرهنگی. فصلنامه علمی – پژوهشی  رفاه اجتماعی، سال پانزدهم، شماره 59.

علی‌آقایی، محبوبه؛ رزمجو، علی اکبر و امیری، جهاندار(1400). عوامل مؤثر بر رضایت مردم شهر کرمانشاه از اخبار شبکه تلویزیونی «زاگرس». فصلنامه علمی مطالعات میان رشته‌ای ارتباطات و رسانه، سال چهارم، شماره 1(پیاپی11). 45-80.

عابدینی، نصرت الله؛ قاسمی، حمید و صابونچی، رضا(1399). رابطه مصرف رسانه‌ای با مهارت‌های ارتباطی و رفتارهای اخلاقی دانشجویان علوم ورزشی. مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در ورزش. دوره هفتم، شماره 26، 11-24.

علیخواه، فردین؛ رستمی، الناز( 1390)، مصرف رسانه ای و سبک زندگی(مطالعه ای در بین شهروندان شهر تنکابن). فصلنامه علمی و پژوهشی علوم اجتماعی، سال هفتم، شماره بیست و هشتم.

فاضلی، م(1382)، مصرف و سبک زندگی. ناشر صبح صادق، قم.

فتاحی، علی؛ امین بیدختی، علی اکبر و دانایی، ابوالفضل(1400). ارائه الگوی مدیریت رسانه‌های جمعی در مدیریت بحران‌های اجتماعی. فصلنامه مدیریت بحران. شماره نوزدهم، 113-125.

کازنو، ژان(1367). جامعه‌شناسی وسایل ارتباط جمعی، ترجمه باقر ساروخانی و منوچهر صبوری، انتشارات اطلاعات : تهران.

گیبنز، جا نآر و بو ریمر(1381).. سیاست پست مدرنیته. منصور انصاری. تهران: گام نو.

گیدنز،آنتونی(1377). پیامدهای مدرنیته ،ترجمه محسن ثلاثی،نشر مرکز

محمدی، محمدعلی(1383)، طرح سرمایة اجتماعی و سنجش آن ، انتشارت دانشگاه علوم بهزیستی و توا نبخشی، تهران.

محمودی رجا، سید ذکریا؛ توفیقیان فر، علی حسن؛ اکبری، ایمان؛ محمودی، سید محمد(1397 ). بررسی رابطه مصرف رسانه های ارتباطی و سرمایه اجتماعی معلمان (مطالعه موردی، معلمان دوره دبیرستان شهر سی سخت)، فصلنامه رسانه، سال بیست و نهم ، شماره 1

مهدی زاده، سید محمد (1391). نظریه­های رسانه: اندیشه­های رایج و دیدگاه­های انتقادی. تهران: همشهری.

موحد، مجید؛ عباسی شوازی، محمدتقی؛ مرحمتی، ندا(1389). رسانه، جنسیت و مصرف‌گرایی: مطالعه رابطه استفاده از رسانه های جمعی باتمایلات مصرف‌گرایانه ی دختران و پسران جوان در شهر شیراز. فصلنامه مطالعات راهبردی زنان. 12(47).

هرسیج، حسین؛ محموداوغلی، رضا؛ عیسی نژاد، امید و رهبرقاضی، محمودرضا(1391). بررسی تأثیرات مصرف رسانه ای بر هویت اجتماعی دانشجویان دانشگاه اصفهان. فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و سوم، شماره سوم. 92-75.

• Bell, B. T. &Dittmar, H. (2012). Does Media Type Matter? The Role of dentification in Adolescent Girls’ Media. Consumption and the Impact of Different Thin-Ideal Media on Body Image, Sex Roles.
• Jansson, A. (2002). The Mediatization of Consumption. Towards An Analytical Framework of Image Culture. Journal of Consumer Culture, 2, pp. 5-31.
• Le Heron, J. & Sligo, F. (2005). Acquisition of simple and complex knowledge; a knowledge gap perspective. Educational, Technology & Society, 8 (2). PP190-202.
• MacQuail, D (1994). Mass communication theory.London: sage LTD,third edition.
• Paek, Hye-Jin and Zhongdang Pan (2004). “Spreading Global Consumerism: Effects of Mass Media and Advertising onConsumerist Values in China”, Journal of Mass Communication and Society7(4): 491-515.