تحلیل بن‌مایه‌ها‌ی اسطوره‌ای حماسة گوراوغلی ترکمن

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 18، شماره 68، مهر 1401، صفحه 203-230   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.690418

نویسندگان

عبدالله واثق عباسی¹؛ بایرام مراد مرادی^{* 2}

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

²دانشجوی دکتری دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان

چکیده

حماسة گوراوغلی ترکمن از جمله آثاری‌ است که ردّ پای اساطیر کهن در آن وجود دارد. از آنجا که آثار حماسی، پیوندی ناگسستنی با اساطیر دارند، واکاوی درون‌مایه‌های اساطیری در این اثر، دور از ذهن نیست. اساطیر در بطن و متن حماسه قرار دارند و این امر ناشی از باور و فرهنگ یک قوم به آیینی ویژه است. در این مقاله بن‌مایه‌های اساطیری در حماسة گوراوغلی ترکمن با روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی می‌شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بازتاب بن‌مایه‌های اساطیری کهن از جمله اسطورة تولد عجیب پهلوان (از گور بیرون آمدن)، راهنما یا پیر دانا، نبرد با اژدها (اژدهاکشی)، فیل‌اوژنی، گذر از آب به همراه اسب، اسب دریایی گوراوغلی (قیرآت)، وجود پریان و جادو در این حماسه چشم‌گیر است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ حماسه؛ جادو؛ قوم ترکمن؛ گوراوغلی

مراجع

قرآن کریم.

آتونی، بهروز. 1390. «جادو زیرساختی بنیادین در جهان‌بینی اسطوره‌ای». فصلنامة کاوش‌نامه. ش22. صص250ـ231.     

اسلامی ندوشن، غلامحسین. 1349. زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. چ2. تهران: ابن‌سینا.

الیاده، میرچا. 1382. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رؤیا منجم. چ3. تهران: علم.

ــــــــــ . 1386. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

اونق، عبدالرحمان. 1381. حماسة گوراوغلی. مجموعة 2جلدی. چ1. تهران: بنفشه.

بهار، مهرداد. 1386. از اسطوره تا تاریخ. گردآوری ابوالقاسم اسماعیل‌پور مطلق. چ5. تهران: چشمه.

سارلی، اراز محمد. 1389. گوراوغلی. گرگان: مختومقلی فراغی.

حسینی، مریم و نسرین شکیبی ممتاز. 1393. «اسطورة تولد قهرمان». ادب پژوهی. ش29. صص116ـ97.     

خزایی، محمد و فرنیاز فربود. 1382. «بررسی تصویر نماد سیمرغ». هنر معماری ـ هنر تجسمی. ش20. صص14ـ4.              

دوردی قاضی، مراد. 1387. گوراوغلی دسسانی. مشهد: گل نشر.

رحمانی، اکرم، علیرضا اقدامی معافی و رضا اقدامی معافی. 1393. «نیروهای متافیزیک (مابعدالطبیعه) در شاهنامة فردوسی». بهارستان سخن. ش26. صص54ـ33.       

رحیمی، مهدی و دیگران. 1399. «بررسی بن‌مایه‌های اساطیری در افسانة سیستانی نهنگ بور و شهزاده». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش58. صص125ـ93.

رستگار فسایی، منصور.1383. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات ایرانی.

رسمی، سکینه و عاتکه رسمی. 1395. «بررسی تطبیقی نقش اسطورة «آب» در داستان کوراوغلو با شاهنامة فردوسی و روایات شفاهی آن». کهن‌نامة ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش2. صص77ـ51.  

رضایی اول، مریم و ابراهیم استاجی. 1398. «فیل و بن‌مایه‌های اسطوره‌ای ـ حماسی و آیینی آن در منظومه‌های حماسی ایران». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش55. صص166ـ141.   

رئیس‌نیا، رحیم. 1366.  کوراوغلو در افسانه و تاریخ. تبریز: نیما.

سارلی، اراز محمد. 1390. تاریخ ترکمنستان. چ3. تهران: وزارت امور خارجه.

ــــــــــــــــ . 1389. گوراوغلی. چ2. گرگان: مختومقلی فراغی.

سارلی، سونا. 1388.  مشاهیر زنان ترکمن. گرگان: مختومقلی فراغی.

ستاری، جلال. 1372. مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. چ1، تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکارشده (گزیده مقالات فارسی). تهران: طهوری.

شامیان ساروکلائی، اکبر و مریم رضایی اول. 1389. «شیر در منظومه‌های حماسی ایران». پژوهش‌های ادبی. ش30و29. صص110ـ91. 

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1378. فرهنگ نمادها. ج1. ترجمة سودابه فضایی. تهران: جیحون.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . 1384. فرهنگ نمادها. ج2. ترجمة سودابه فضایی. تهران: جیحون.

عبداللهی، منیژه. 1381.  فرهنگنامة جانوران در ادب فارسی. ج2. تهران: پژوهنده.

فخری، آزاده. 1395. «بررسی تطبیقی حماسة کوراوغلو در اقوام آذربایجان، ترکمن و ترکیه». فصلنامة فرهنگ مردم ایران. ش47. صص49ـ27.        

فردوسی، ابوالقاسم. 1366. شاهنامه فردوسی: طبع انتقادی شاهنامه. تصحیح جلال خالقی‌ مطلق، به کوشش احسان یارشاطر. نیویورک: مزدا.

قائمی، فرزاد، ابوالقاسم قوام و محمد جعفر یاحقی. 1388. «تحلیل نقش نمادین اسطورة آب و نمودهای آن در شاهنامة فردوسی بر اساس روش نقد اسطوره‌ای». جستارهای ادبی. ش165. صص68ـ47.        

قلی‌زاده، خسرو. 1387. فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایة متون پهلوی. چ1. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

عبدالقویم قویم .1398. «تأثیر شاهنامة فردوسی در ایجاد داستان حماسی ترکی گوراوغلی». همایش بین‌المللی شاهنامه در گذرگاه جاده ابریشم. مشهد.

کمپبل، جوزف. 1389.  قهرمان هزارچهره. ترجمة شادی خسروپناه، تهران: گل آفتاب.

کوسج، شمس‌الدین محمد. 1387. برزونامه [بخش کهن]. تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.

کویاجی، جی. سی. 1378. مانندگی اسطوره‌های ایران و چین. ترجمة کوشیار کریمی طاهری. تهران: نواندیش.

لوفر، دلاشو. 1386.  زبان رمزی قصه‌های پری‌وار. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

محمودپور، لقمان. 1396. «مقایسة ماهیّت پری در ایران باستان با ماهیّت آن در ادبیّات فارسی». ادبیّات تطبیقی دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش17. صص225ـ207.    

محمودی، محمدعلی و کمال‌الدین آرخی. 1393. «نقد اسطوره‌شناختی نمایشنامة «دلی بای و آهو»، اثر عباس معروفی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش35. صص302ـ279.

مختاری غزنوی، عثمان. 1358. شهریارنامه. به اهتمام غلامحسین بیگدلی. تهران: بی‌نا.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.

 

English source

Rank, Otto (2011). The myth of birth of the hero (A psychological interpretation of mythology) martion publishing.