بررسی آستانه های داستان در داستان های کوتاه بزرگ علوی (با توجه به نظریۀ رابرت فونک)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 1-32   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.690471

نویسندگان

امین بنی طالبی¹؛ مسعود فروزنده^{* 2}؛ جهانگیر صفری³؛ اسماعیل صادقی⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

چکیده

دنیای داستان کوتاه، دربرگیرندۀ شخصیت ها و حوادثی است که در آن آفریده می شوند و هدف نهایی هر نویسنده این است که خواننده را متمایل سازد تا وارد این دنیای خلاقانه شود. مدخلی که راه خواننده را برای ورود و جلب شدن به این جهان خیالی باز می کند، آستانۀ داستان است. بزرگ علوی، از جمله داستان نویسانی است که در تکامل داستان کوتاه و اشاعۀ بینش واقع گرایی انتقادی نقش بسزا داشته است و از این نظر، سعی داشته به ویژه در داستان های آغازینش با توجه به فنون داستان نویسی مدرن، از جمله پرداخت هنرمندانۀ مطلع داستان ها و پیش کشیدن عناصری همچون راز و ابهام، گفت وگو، کشمکش و صحنه هایی دلالت گر، توجه و رغبت خواننده را برانگیزد. نگارنده در پژوهش حاضر، پس از واکاوی موجز نظریه های ارائه شده در حوزۀ آستانۀ داستان، با تکیه بر نظریۀ رابرت فونک و افزودن قیدی بر آن، به دنبال آن است تا با روش توصیفی تحلیلی، پس از تعیین آغاز و پایان آستانۀ داستان های کوتاه بزرگ علوی و سازوکارهای شروع آنها، به بررسی جملات آغازین داستان ها بپردازد و در موارد لازم به نقاط قوت و ضعف آنها نیز اشاره کند. نتایج حاکی از آن است که بزرگ علوی در داستان هایش، توجه ویژه ای به شروع ترکیبی و شروع با صحنه پردازی داشته و بیشتر مهارت داستان نویسی خود را در بخش صحنه پردازی های آغازین نمایان کرده است. همچنین، او در میان شگردهای چگونگی پایان دهی به آستانه، به شرح و تفصیل ماجرا که زیرمجموعۀ متمرکزکنندۀ روایی «وضوح نمایی» است، بیشترین توجه را داشته که البته در این شیوه، به سبب گسیختگی میان آستانه و میانۀ داستان، چندان صناعت مند عمل نکرده است.

کلیدواژه‌ها

بزرگ علوی؛ داستان کوتاه؛ آستانه؛ سازوکارهای آستانه؛ پایان بندی آستانه

مراجع

کتاب‌ها

ابراهیمی، نادر (1396) براعت استهلال یا خوش‌آغازی در ادبیات داستانی، تهران: روزبهان.

اخوت، احمد (1371) دستور زبان داستان، تهران: فردا.

ارسطو (1357) فن شعر، ترجمه و تحشیۀ عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: امیرکبیر.

بیشاپ، لئونارد (1383) درس‌هایی دربارۀ داستان‌نویسی، ترجمۀ محسن سلیمانی، تهران: سورۀ مهر.

پاینده، حسین (1393) گشودن رمان، تهران: مروارید.

پاینده، حسین (1390) گفتمان نقد: مقالاتی در نقد ادبی، تهران: نیلوفر.

پراپ، ولادیمیر (1368) ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات توس.

توماشفسکی، بوریس (1385) «درون‌مایگان» نظریۀ ادبیات: متن‌هایی از فرمالیست‌های روس، ترجمۀ عاطفه طاهایی، تهران: اختران.

دیبل، انسن (1391) طرح در داستان، ترجمۀ مهرنوش طلایی، اهواز: رسش.

ژوو، ونسان (1394) بوطیقای رمان، ترجمۀ نصرت حجازی، تهران: علمی و فرهنگی.

سپانلو، محمدعلی (1384) بازآفرینی واقعیت، تهران: نشر ثالث.

علوی، بزرگ (1357) چمدان، تهران: امیرکبیر.

علوی، بزرگ (1381) گیله‌مرد، تهران: نگاه.

علوی، بزرگ (1383) میرزا، تهران: نگاه.

کرس، نانسی (1391) شروع، میانه، پایان، ترجمۀ نیلوفر اربابی، اهواز: رسش.

مستور، مصطفی (1384) مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.

میرصادقی، جمال (1392) عناصر داستان، تهران: سخن.

میرعابدینی، حسن (1387) صدسال داستان‌نویسی در ایران، تهران: چشمه.

یونسی، ابراهیم (1379) هنر داستان‌نویسی، تهران: سخن.

مقالات

دادور، المیرا. (1383). ویژگی‌ها و راهبردهای نگارش داستان کوتاه. مجلۀ پژوهش زبان-های خارجی، (17)، 29- 44.

صرفی، محمدرضا و نجمه حسینی‌سروری. (1388). شیوه‌های آغاز و پایان داستان در هزارویک شب. پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 3(1)، 54-31.

قویمی، مهوش. (1385). در آستانۀ متن. پژوهش زبان‌های خارجی، 12(33)، 132- 115.

مینوی، مجتبی. (1352). پژوهشـگر سـتیهنده. کتاب امروز، (6)، 2 -4.

نوروزیان، مسعود، شادمان شکوری و افسانه صحتی. (1385). هنر شروع در حکایات سعدی و داستان‌های کوتاه غرب. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، (7)، 42- 65.

پایان‌نامه‌ها

خالقی، مینا (1396) نقد روانشناختی مجموعه داستان چمدان، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).

نوربخش‌رضایی، فریده‌السادات (1395) بررسی و تحلیل ساز وکارهای شروع در داستان کوتاه فارسی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان.