تحلیل نحو داستان کوتاه «انتخاب» سیمین دانشور بر مبنای مکتب پاریس

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 33-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.690472

نویسندگان

فهیمه گلنار¹؛ احمد ذاکری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج،ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج،ایران.

چکیده

تحلیل نشانه معناشناختی مکتب پاریس به بررسی نحوۀ ارتباط نشانه‌های زبانی در نظام گفتمانی و بررسی دو ساختار روایتی و معناشناختی در دو سطح روساخت و ژرف‌ساخت می‌پردازد. این تحلیل نشان ‌می‌دهد که یک نشانه در ارتباط با سایر نشانه‌های گفتمانی چه فرایندی را طی می‌کند تا دارای معنای خاصی شود. در بررسی روساخت، عناصری مانند شکل‌های بیرونی و درونی گفتمان، بعد پویای کلام، نقش فعل‌های مؤثر، کنش گران، کنش‌ها، ارتباط عناصر در محور جانشینی و هم‌نشینی، نمودها و ایزوتوپ و مانند آن و در بررسی ژرف‌ساخت، مربع معنایی و ارتباط آن با روساخت روایت و نقش معنایی افعال مؤثر در کلام و در سطح تعاملی گفتمان، بررسی ابعاد شناختی، کنشی و عاطفی، ابزارهای مؤثر در تحلیل‌های نشانه معناشناختی، به شمار می‌آیند. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی فراهم آمده است کوشیده‌ایم عناصر معناساز را در داستان «انتخاب» سیمین دانشور مورد بررسی قرار دهیم و با بررسی عناصر تشکیل‌دهندۀ نحو روایت، نشان دهیم نشانه‌های گفتمانی در بسیاری از داستان‌ها چنین فرایندی را طی می‌کنند تا منجر به شکل‌گیری معنای داستان شوند.

کلیدواژه‌ها

نشانه معناشناسی؛ تعامل گفتمانی؛ گریماس؛ مکتب پاریس

مراجع

کتاب‌ها

ابوت، اج. پورتر (1397) سواد روایت، ترجمه رویا پورآذر؛ نیمام، اشرقی، تهران: اطراف.

احمدی، بابک (1392) ساختار و تأویل متن، چاپ 15، تهران: مرکز.

اخوت، احمد (1392) دستور زبان داستان، چاپ2، اصفهان: فردا.

اسکولز، رابرت (1393) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ 3، تهران: آگاه.

ایگلتون، تری (1393) پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ 8، تهران: مرکز.

چندلر، دانیل (1394) مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، چاپ 5، تهران: سورۀ مهر.

دانشور، سیمین (1392) انتخاب: مجموعه داستان، چاپ 8، تهران: قطره.

شعیری، حمیدرضا (1395) نشانه معناشناسی ادبیات: نظریه و روش، تحلیل گفتمان ادبی، تهران: انتشارات تربیت مدرس.

شعیری، حمیدرضا (1396) تجزیه و تحلیل نشانه – معناشناسی گفتمان، چاپ 6، تهران: سمت.

شعیری، حمیدرضا (1396) مبانی معناشناسی نوین، چاپ 4، تهران: سمت.

صافی پیرلوجه، حسین (1396) درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی، چاپ 2، تهران: نشر نی.

عباسی، علی (1395) نشانه – معناشناسی روایی مکتب پارسی: جایگزینی نظریۀ مدلیته‌ها بر نظریۀ کنشگران: نظریه و عمل، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

عظیمی فرد، فاطمه (1393) فرهنگ توصیفی نشانه شناسی، تهران: علمی.

گریماس، آلژیرداس ژولین (1389) نقصان معنا، ترجمۀ حمیدرضا شعیری، تهران: نشر علم.

گیرو، پیر (1392) نشانه‌شناسی، ترجمۀ محمد نبوی، چاپ 4، تهران: نگاه.

مانفردیان، یان (1397) روایت‌شناسی: مبانی نظریه روایت، ترجمۀ محمد راغب، تهران: ققنوس.

مکاریک، ایرناما (1393) دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبویف تهران: آگاه.

نجومیان، امیرعلی (1396) نشانه‌شناسی: مقالات کلیدی، تهران: مروارید.

مقالات

پارسا، سید احمد، رحیمی، منصور. (1396). بررسی معناشناختی داستان لیلی و مجنون جای بر پایه تحلیل گفتمان. فنون ادبی، 9(18)، 11-18. doi: 10.22108/liar.2017.21371.

پاکتچی، احمد، شیری، حمیدرضا، رهنما، هادی. (1394). تحلیل فرایندهای گفتمانی در سوره القارعه، با تکیه بر نشانه‌شناسی تنشی. جستارهای زبانی، 6(25)، 39-68.

خراسانی، فهیمه، غلامحسین‌زاده، غلامحسین، شیری، حمیدرضا. (1394). بررسی نظام گفتمانی شوشی در داستان سیاوش. پژوهش‌های ادبی، 12(48)، 35-54.

داوودی مقدم، فریده. (1392). تحلیل نشانه ـ معناشناختی شعرآرش کمانگیر و عقاب، تحول کارکرد تقابل زبان به فرایند تنشی. جستارهای زبانی، 4(پیاپی 13)، 105-124.

شعیری، حمیدرضا. (1388). از نشانه شناسی ساختگرا تا نشانه معناشناسی گفتمانی. نقد ادبی، 2(8)، 23-52. dor:20.1001.1.20080360.1388.2.8.4.1.

صفا، پریوش. (1380). نمود و نقش‌های آن در زبان. مدرس علوم انسانی، 5(23)، 95-114. مشهدی، محمدامیر، ثواب، فاطمه. (1393). تحلیل ساختار روایتی داستان بهرام و گل‌اندام برپایه نظریۀ گریماس. متن پژوهی ادبی. 18(61)، 83-105.