کارکرد تربیتی اسطورۀ فریدون و ضحاک بر مبنای تئوری انتخاب گلاسر

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 59-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.690473

نویسندگان

آناهیتا امینی¹؛ قدمعلی سرامی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

چکیده

این پژوهش بر آن است تا با روش تحلیلی - توصیفی با تکیه بر کارکرد تربیتی اسطوره‌ها و تئوری انتخاب ویلیام گلاسر پس از روشن داشتن ارتباط نیاز‌‌های اساسی انسان با فرآیند تکوین اسطوره‌ها، الگوی رفتاری دو شخصیت برجسته داستان فریدون و ضحاک را بر مبنای تئوری انتخاب گلاسر تبیین نماید. معیار دنیای واقعی و دنیای مطلوب در چهارچوب اندیشه‌های ایران باستان و ویژگی‌های حماسه است که قصه‌گو می‌تواند در آغاز یا در میان داستان برای مخاطب به زبان ساده باز‌گو کند. از این منظر ضحاک الگوی شخصیت‌هایی است که برای ایجاد توازن بین تصاویر دنیای مطلوب و آنچه ادراک می‌کنند، رفتار نامؤثر و غیرمسئولانه دارند. پذیرفتن انجام قتل پدر و سپس تن‌پروری و خودستاییِ ضحاک نتیجه چیرگی دو چرخ عقب، احساس و فیزیولوژی، در ماشین رفتار است. از این رو همواره پیام ناکامی دریافت کرده و چرخۀ رفتار او برای تأمین نیاز قدرت ادامه می‌یابد. همچنین از داشتن یک رابطه معنی‌دار و عاطفی محروم می‌باشد. فریدون الگوی شخصیت‌هایی است که پس از دریافت پیام ناکامی (‌فقدان پدر) ضمن حفظ رابطه معنی‌دار و عاطفی با اطرافیان برای تأمین نیاز قدرت با یاری دیگران رفتار مسئولانه و مؤثرتری دارند. رفتار آنها حاصل چیرگی دو چرخ جلو، فکر و عمل، بر دو مؤلفه دیگر است؛ البته در آغاز، پاسخ او به ناکامی طبق یک فرایند فیزیولوژیک خشم و اندوه است. مقایسه و تقابل دنیای ادراکی، دنیای مطلوب و انتخاب رفتار این دو با در نظر داشتن چهار قلمرو شناختی، بین فردی، شخصی و عاطفی قصه‌ها قابلیت نقش تربیتی این داستان را تبیین می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

تئوری انتخاب؛ دنیای مطلوب؛ نیاز؛ قدرت؛ فریدون؛ ضحاک

مراجع

اریکسون، میلتون (1375) قصه درمانی (نقش قصه در تغییر زندگی و شخصیت)، ترجمۀ مهدی قراچه‌داغی، تهران: نشر اوحدی.

برنتس، هانس (1384) مبانی نظریه ادبی، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی.

بتلهایم، برونو(1381) افسون و افسانه‌ها، ترجمۀ اختر شریعت‌زاده‌، تهران: هرمس.

پیوزی، مایکل(1379) یورگن هابرماس، ترجمۀ احمد تدین، تهران: هرمس.

تمیم داری، احمد (1377) داستان‌های ایرانی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و تمدن اسلامی.

چندلر، دانیل (1386) مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، تهران: سورۀ مهر.

حدادی، حسین (1357) بررسی عناصر داستان‌های ایرانی، مجموعه مقاله، تهران: سورۀ مهر.

فردوسی، ابوالقاسم (1396) شاهنامه، جلد 8، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

خالقی مطلق، جلال (1396) یادداشت‌های شاهنامه، بخش یکم،تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

زابیس، چک (1380) هنر قصه‌گویی خلاق، ترجمۀ مینو پرنیانی، تهران: نشر رشد.

سیگال، رابرت (1354) اسطوره، ترجمۀ احمدرضا تفاء، تهران: نشر ماهی.

شاملو، سعید (1377) مکتب‌ها و نظریه‌ها در روانشناسی شخصیت، تهران: رشد.

صاحبی، علی (1389) قصه درمانی (گسترده تربیتی و درمانی تمثیل)، تهران: ارجمند.

صاحبی، علی، سلطانی‌فر، عاطفه (1394) فرآیند گام به گام (واقعیت درمانی دعوت به مسئولیت پذیری)، تهران: سایه سخن.

کرین، ویلیام (1384) نظریه‌های رشد (مفاهیم و کاربردها)، ترجمۀ غلامرضا خوی‌نژاد و علیرضا رجایی، تهران: رشد.

کمبل، جوزف (1397) قدرت اسطوره (گفت‌وگو با بیل مویزر)، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

گلاسر، ویلیام (1394) درآمدی بر روانشناسی امید تئوری انتخاب، ترجمۀ علی صاحبی، تهران: سایه سخن.

گلاسر، ویلیام (1392) چارت تئوری انتخاب، ترجمۀ علی صاحبی، تهران: سایه سخن.

ناصر مقدسی، عبدالرضا (1395) درآمدی بر نورومیتولوژی، تهران: فرهامه.

ناصر مقدسی، عبدالرضا (1394) رستاخیز اسطوره (نگاهی به رابطه مغز و اسطوره در جهان پیچیده جدید)، تهران: فرهامه.

ناظمی، یحیی (1385) ادبیات کودک، رویکرد قصه‌گویی و نمایش خلاق، تهران: چاپار.

منابع لاتین

.D.W Winnicott (1992) in Through Paediatrics to Psychoanalysis. London: Karnac Books.

Eliade. Mircea (1963) Myth and Reality, New York : Harper& Row.

Montagnes.James (2011) Stop spinning your wheels .Stephen revised hoinkes.