بومی گرایی رئالیستی در اقلیم جنوب (مطالعۀ مورد پژوهانه: رمان «داستان یک شهر» احمد محمود)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 156-187   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.690477

نویسندگان

مجتبی جعفری کاردگر¹؛ فاطمه حیدری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

رئالیسم به معنای واقع گرایی است و هدف از آن نمایش دنیای واقعی، عینی و بیرونی و روایت و تحلیل پدیده ها، با نگاه علّت و معلولی از طریق بازآفرینی دقیق جزئیات زندگی است که در مفهومی خاص برای اشاره به جنبش ادبی قرن نوزدهم فرانسه و در مفهومی عام به سبکی ادبی اطلاق می شود که هنوز در ادبیات داستانی استمرار دارد. یکی از جلوه های جمالی این مکتب، «داستان اقلیمی» است که غالباً سویه ای رئالیستی دارد و گواه آن است که عمده ترین مواد اوّلیه و شالودۀ اصلی در ساخت و بافت یک اثر ادبی به خاستگاه اقلیمی نویسنده باز می گردد. از میان داستان نویسان ایران، احمد محمود از آن دست نویسندگانی است که در رمان هایش با بسامد بالایی از مؤلّفه های رئالیستی مواجه می شویم. او به عنوان یکی از شخصیت های تأثیرگذار در پیشبرد ادبیات اقلیمی، اغلب رمان های خود به ویژه رمان «داستان یک شهر» را در جغرافیایی کاملاً بومی ذیل مکتب رئالیسم عرضه کرده است. این پژوهش بر آن است تا با رویکردی توصیفی – تحلیلی، ضمن معرّفی مباحث کاربردی در حوزة واقع گرایی، چگونگی بازتاب مؤلّفه‌های رئالیسم بومی در اقلیم جنوب را در رمان مذکور در دو حوزۀ ساختار (فرم) و محتوا مورد کاوش و تحلیل قرار دهد. یافته ها نشان می دهد احمد محمود به واسطۀ علاقة وافر به تاریخ و ذکر واقعیات روز جامعه و نیز عشق و دلبستگی تعصّب آمیز به جنوب و مظاهر اقلیمی، در زمرۀ رئالیست های اقلیم گرا جای می گیرد.

کلیدواژه‌ها

رئالیسم؛ بومی گرایی؛ اقلیم جنوب؛ احمد محمود؛ داستان یک شهر

مراجع

کتاب‌ها

اسکولز، رابرت (1396) عناصر داستان، ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ ششم، تهران: انتشارات مرکز.

آلوت، میریام (1393) رمان به روایت رمان‌نویسان، ترجمۀ علی‌محمّد حق‌شناس، چاپ سوم، تهران: انتشارات مرکز.

پارساپور، زهرا (1392) نقد بوم‌گرا (ادبیات و محیط‌زیست)، چاپ اوّل، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

پاینده، حسین (1395) داستان کوتاه در ایران (داستان‌های رئالیستی و ناتورالیستی)، چاپ سوم، تهران: انتشارات نیلوفر.

پرهام، سیروس (1394) رئالیسم و ضد‌رئالیسم، چاپ هشتم، تهران: انتشارات آگاه.

تودوروف، تزوتان (1396) بوطیقای ساختارگرا، ترجمۀ محمّد نبوی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات آگاه.

ثروت، منصور (1395) آشنایی با مکتب‌های ادبی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سخن.

دستغیب، عبدالعلی (1378) نقد آثار احمد محمود، چاپ اوّل، تهران: انتشارات معین.

زنوزی جلالی، فیروز (1386) باران بر زمین سوخته، نقد رمان‌های احمد محمود، چاپ اوّل، تهران: انتشارات تندیس.

ساچکوف، بوریس (1388) تاریخ رئالیسم، ترجمۀ محمّد‌تقی فرامرزی، چاپ اوّل، تهران: نشر لاهیتا.

سیدحسینی، رضا (1391) مکتب‌های ادبی، چاپ هفدهم، تهران: انتشارات نگاه.

شیری، قهرمان (1394) مکتب‌های داستان‌نویسی در ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات چشمه.

گرانت، دیمیان (1395) رئالیسم، ترجمۀ حسن افشار، چاپ هفتم، تهران: انتشارات مرکز.

گری، مارتین (1382) فرهنگ اصطلاحات ادبی، ترجمۀ منصوره شریف‌زاده، چاپ اوّل، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

گلستان، لیلی (1397) حکایت حال، گفتگو با احمد محمود، چاپ چهارم، تهران: انتشارات معین.

لاج، دیوید و دیگران (1394) نظریه‌های رمان از رئالیسم تا پسامدرنیسم، ترجمه حسین پاینده، چاپ سوم، تهران: انتشارات نیلوفر.

محمود، احمد (1396) داستان یک شهر، چاپ دهم، تهران: انتشارات معین.

مفتاحی، محمّد (1394) همسایه با بیگانه‌ها، چاپ دوم، تهران: انتشارات روزگار.

میرصادقی، جمال و میمنت (1395)، واژه‌نامه هنر داستان نویسی، چاپ سوم، تهران: کتاب مهناز.

میرعابدینی، حسن (1396) صد ‌سال داستان‌نویسی ایران، چاپ ششم(چاپ چهارم دورۀ کامل چهار‌جلدی)، تهران: انتشارات چشمه.

مقالات

اجاکیانس، آناهید. (1384). مروری بر آثار احمد محمود(2). نامۀ فرهنگستان، 7(1)، 144-157.

اکبری‌بیرق، حسن. (1388). روایت واقع‌گرا در آثار داستانی ابراهیم گلستان. مجلۀ تاریخ ادبیات، 3(62)، 5-28.

برشت، برتولت. (1373). ادبیات عامه‌پسند و ادبیات رئالیستی. مجلۀ هنر، ترجمۀ زیبادخت زهره‌وندی. (27)، 392-389.

پاینده، حسین. (1388). رمان رئالیستی یا سند اجتماعی؟ نگاهی به مدیر مدرسه جلال آل احمد. جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 1(2)، 69-9.

ثروت، منصور. (1381). مکتب رئالیسم، فصلنامه انجمن. (6)، 32-49.

دارابی، خاطره. (1394). رئالیسم اجتماعی در آثار احمد محمود(با تکیه بر سه عنصر درون‌مایه، شخصیت و حادثه). دوفصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، 3(4)، 79-94.

دستغیب، سید عبدالعلی. (1380). دربارۀ ادبیات بومی. ادبیات و زبان‌ها، (56)، 17-14.

سلیمانی، بلقیس. (1381). در حضور تاریخ. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 6(63)، 60-71.

شکری‌زاده، سمیه. (1386). ادبیات اقلیمی در رمان‌های احمد محمود. ادبیات داستانی، (112)، 52-58.

شیری، قهرمان. (1384). آرمان و انگاره‌های اقلیمی در داستان‌نویسی جنوب. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، (93)، 52-63.

شیری، قهرمان. (1383). ویژگی اقلیمی در داستان‌نویسی کرمانشاه. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، (79)، 54-65.

صادقی محسن‌آباد، هاشم. (1393). تأملی در اصول و بنیادهای نظری رئالیسم در ادبیات. فصلنامه تخصصی نقد ادبی، 7(25)، 41-70.

عبدی، صلاح‌الدّین و جواد طالبی. (1397). بررسی تطبیقی بومی‌گرایی در رمان (مطالعه مورد پژوهانه: دو رمان «بین‌القصرین» نجیب محفوظ و «داستان یک شهر» احمد محمود). کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی(مطالعات ادبیات تطبیقی عربی-فارسی)، 8(29)، 83-103.

مشتاق مهر، رحمان و رضا صادقی‌شهپر. (1389). ویژگی‌های اقلیمی و روستایی در داستان‌نویسی خراسان. مجله جستارهای ادبی، 43 (168)، 81-108.