بررسی سبک شناسانۀ رسالۀ کمال اظهری شیرازی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 372-405   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1929786.2258

نویسندگان

فریبا چینی¹؛ فاطمه سادات طاهری^{* 2}؛ عبدالرضا مدرس زاده³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

چکیده

مقالۀ حاضر سبک اشعار بوداق اظهری شیرازی (ت.991)، شاعر گمنام عهد صفوی را بررسی می کند. دیوان اشعار اظهری که آن را رسالۀ کمال نامیده است، بیش از ده هزار بیت دارد؛ ولی هنوز به چاپ نرسیده است. دانسته های ما دربارۀ شاعر به آنچه از اشعار او به دست می آید، محدود می شود و حتی در تذکره ها هم نامی از او نیامده است. نگارنده با رویکرد توصیفی- تحلیلی با پاسخ به این پرسش ها که اظهری در اشعار خویش از چه سبکی پیروی می کند و اشعار او در سه سطح زبانی، ادبی و فکری چه ویژگی‎هایی دارند؟ می کوشد استدلال کند شاعر از نظر ویژگی‎های زبانی به شعر سبک خراسانی گرایش داشته و جنبه های ادبی اشعار او، ویژگی‎های شعری سبک عراقی را فرایاد می آورد. اظهری به شعر خاقانی و انوری توجه خاصی داشته و بارها نیز به این موضوع اشاره کرده است. از مضامین اصلی رسالۀ کمال اظهری می توان به مدح و منقبت، عشق مجازی و گاه عشق وقوعی و واسوختی، توصیف معشوق، هجو، هزل و ساقی نامه اشاره کرد. کاربرد واژه های کهن، کاربرد شکل کهن واژه‌ها و لغات و ترکیبات عربی، ترکیب سازی، قواعد دستوری کهن، به کارگیری تشبیه های مرکب، تفضیل و مضمر، استعاره های مکنیه و بیشتر از نوع شخصیت بخشی، تصویرآفرینی، تلمیح، اضافه های تلمیحی و اساطیری، حُسن تعلیل، تضاد، تناسب و تکرار از ویژگی‎های چشمگیر سبکی اوست که نگارنده را که دیوان اشعار اظهری را تصحیح کرده است، بر آن می دارد تا برای اولین بار در این مقاله، ویژگی‎های سبک‌شناسی شعر او را تبیین و به شناخت جایگاه او در شعر فارسی کمک کند.

کلیدواژه‌ها

ویژگی‎های زبانی؛ ادبی و فکری؛ اظهری شیرازی؛ رسالۀ کمال

مراجع

کتاب‌ها

آقابزرگ تهرانی، محمد محسن (1403ق.) الذریعه الی تصانیف الشیعه، جلد9، مشهد: آستان قدس رضوی.

اظهری شیرازی، بوداق (بی‌تا) دیوان اشعار، نسخۀ ‌خطی شمارۀ 377، کتابخانۀ مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار).

تجلیل، جلیل (1384) عروض و قافیه، تهران: آوای نور.

دهخدا، علی‌اکبر (1363) امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.

رجایی، محمد خلیل (1392) معالم البلاغه در علم معانی، بیان و بدیع، شیراز: دانشگاه شیراز.

شفیعی کدکنی، محمد رضا (1366) شاعر آینه‌ها، تهران: آگاه.

شفیعی کدکنی، محمد رضا (1370) موسیقی شعر، تهران: آگاه.

شفیعی کدکنی، محمد رضا (1371) ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، تهران: نی.

شفیعی کدکنی، محمد رضا (1375) صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس(1383) آشنایی با عروض و قافیه، تهران: میترا.

شمیسا، سیروس (1372) کلیات سبک شناسی، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1368) نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.

غلامرضایی، محمد (1377) سبک شناسی شعر پارسی، تهران: جامی.

فشارکی، محمد (1379) نقد بدیع، تهران: سمت.

محجوب، محمد جعفر (1375) سبک خراسانی در شعر فارسی،تهران: فردوس.

محبتی، مهدی (1380) بدیع نو، تهران: سخن.

معین، محمد (1391) فرهنگ لغت، چاپ27، تهران: امیرکبیر.

میرزاسمیعا، محمدسمیع (1368) تذکره‌الملوک، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: امیرکبیر.

نصرآبادی، محمدطاهر (1378) تذکره، مقدمه و تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.

همایی، جلال الدین (1370 و 1391) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.

مقالات

خجسته، مژگان و کرمی، محمدحسین. (1399). تاروپود تازگی(شگردهای هنری صائب در خلق تعابیر تازه با تأکید بر صور خیال در جلد اول دیوان). فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی(دهخدا)، 12(46)، 209- 236. doi: 10.30495/dk.2020.679780.

یزدان‌پناه، فیروزه و نیّری، محمدیوسف. (1399). درنگی بر مهمترین خصیصه‌های سبکی غزلیات فیض کاشانی. فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(45)، 13- 40. doi: 10.30495/dk.2020.678934