تجلّی قرآن و حدیث در سعادت نامۀ شیخ محمود شبستری

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 51، فروردین 1401، صفحه 432-454   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1919832.2181

نویسندگان

حمید عدالت فر¹؛ سید محسن ساجدی راد^{* 2}؛ محمدعلی آتش سودا³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فارس، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فارس، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فارس، ایران.

چکیده

قرآن، نوری است از نور النوّر به پیامبر گرامی اسلام به واسطۀ جبرییل امین نازل شده است. این کتاب آسمانی چارچوب و اساس دین اسلام را تشکیل می دهد، لذا نخستین کتاب و راهنمای اصلی مسلمین است. قرآن و حدیث پیامبر و ائمۀ اطهار، فرقان و جان مایۀ فرهنگ مسلمانان بوده و در زندگی آنان راه جُسته است. آثار ادبی و هنری و عرفانی مسلمانان با استناد به قرآن و احادیث نبوی، سندیت پیدا می کند. ادبیات و زبان فارسی نیز از آن بهره مند گردیده است. از جمله آثار ادبی و عرفانی، کتاب سعادت نامه شیخ الاسلام شیخ محمود شبستری، فقیه و عارف برجستۀ سدۀ هشتم هجری را می توان نام برد. این منظومه دارای سه هزار بیت و هشت باب در قالب مثنوی و در وزن خفیف حدیقه الحقیقه سنائی سروده شده است که هر باب دارای فصل ها و حکایات و تمثیلات می باشد. این منظومه دربارۀ معرفت ذات واجب الوجود و صفات و اسما و افعال خداوند است. این مقاله به روش (توصیفی- تحلیلی) می کوشد تا تاثیر بلاغی از شگرهای ادبی و اثرپذیری واژگانی را در بهره مندی از آیات قرآن و احادیث نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

شیخ محمود شبستری؛ سعادت‌نامه؛ عرفان؛ قرآن؛ حدیث

مراجع

کتاب‌ها

قرآن کریم.

ابن ابی جمهور، محمّد بن زین الدّین (1405ق) عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینئه، ترجمۀ عراقی، چاپ اول، قم: دار سیّدالشّهداء لِلنشر.

ابن بابویه، محمّد بن علی (1413 ق) من لایحضره الفقیه، به کوشش علی اکبرغفاری، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به مجامع مدرّسین حوزۀ علمیه قم.

بلخی، مولانا جلال الدّین محمّد (1374) مثنوی معنوی، به تصحیح نیکلسون، تهران: نشر عرفان.

پاینده، ابوالقاسم (1382) نهج الفصاحه، تهران: دنیای دانش.

جلالی ناعینی، محمد رضا (1365) تاریخ جمع قرآن کریم، چاپ اول، تهران: انتشارات گلگشت نشر نقره.

حافظ برسی، رجب بن محمّد (1422ق) مشارق انوار ‌الیقین فی حقایق اسرار امیرالمومنین (ع)، به اهتمام سیّدعلی عاشور، چاپ اول، تهران: اعلمی.

حلبی، علی اصغر (1377) تجلّی قرآن و حدیث در ادبیات فارسی، چاپ پنجم، تهران: اساطیر.

دزفولیان، کاظم (1384) گلشن راز شیخ محمود شبستری، تهران: نشر طلایه.

قبادیانی، ناصر خسرو (1393) دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

راستگو، سیّد محمّد (1392) تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، چاپ دهم، تهران: سمت.

زرین کوب، عبدالحسین (1386) سر نی، چاپ یازدهم، تهران: نشر علمی.

شبستری، شیخ محمود (1376) گلشن راز، به اهتمام کاظم دزفولیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

صدرالدّین شیرازی، محمّد بن ابراهیم (1386) شرح اصول کافی، چاپ اول، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

صفا، ذبیح الله (2535) تاریخ ادبیات در ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1337) مفاتیح الاعجاز، مقدمه کیوان سمیعی، تهران: انتشارات محمودی.

لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1337) مفاتیح ‌الاعجاز، مقدمه محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: انتشارات زوار.

کراچی، علامه محمد بن علی (بی تا) ترجمۀ کنز الفوائد، به کوشش محمّدباقر کمره‌ای، ایران: ناشر (بی نا).

کلینی، محمّد بن یعقوب (1407ق) الکافی، تصحیح علی اکبر غفّاری، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیّه.

مجذوب تبریزی، محمّد (1387) الهدایا لشیعه ائمه الهدی، به کوشش درایتی، چاپ اول، تهران: دارالحدیث.

مجلسی، محمّد تقی بن مقصودعلی (1403 ق) بحارالانوار، به اهتمام موسوی کرمانی و اشتهاری، چاپ دوم، قم: موسسة فرهنگی اسلامی کوشانبور.

مجلسی، محمّد باقر بن محمّد تقی (1406 ق) روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، به کوشش جمعی از محقّقان، چاپ دوم، بیروت: دارالحیاء الثراث العربی.

موذنی، علی محمد (1372) در قلمرو آفتاب، چاپ اول، تهران: انتشارات قدیانی.

موحد، صمد (1365) مجموعه آثار شیخ محمود شبستری، تهران: نشر طهوری.

وری، حسین بن محمّدتقی (1408 ق) مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ اول، قم: موسسة آل‌البیت علیه السّلام.