بررسی و تحلیل بنیان‌های تعلیمی در رباعیات سعدی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 3، دوره 14، شماره 53، خرداد 1401، صفحه 57-80   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2022.690616

نویسندگان

حمزه اکبری زاده¹؛ نعمت اصفهانی عمران^{* 2}؛ حمید طبسی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران(نویسنده مسؤول)

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد جیرفت، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، ایران

چکیده

بسامد بسیار چند مضمون اخلاقی در متن، بیانگر بنیان‌های تعلیمی در تفکّر نویسندۀ آن است. بنیان‌های تعلیمی در قالب‌های ادبی منسجم و کوتاه مانند رباعی نمایان‌تر است؛ زیرا شاعر می‌کوشد با مختصرترین فرم اندیشگانی، برای تأثیرگذاری بیشتر، تفکّرات پندآموز خود را به تصویر بکشد. سعدی از شاعران جامع‌الاطرافی است که در قالب‌های متعدد شعری ازجمله رباعیات، دغدغه‌های تعلیمی‌اش را بیان کرده است. این دغدغه‌ها و بنیان‌های تعلیمی در رباعیات سعدی، به‌دلیل ایجاز و اختصار فرمی و ساختاری نسبت‌به دیگر آثار وی نمود بارزتری دارد. این پژوهش از این نظر اهمیت و ضرورت دارد که در پژوهش‌های ادبی کمتر به تحلیل رباعیات تعلیمی سعدی پرداخته شده است؛ نیز رباعیاتْ ظرفیّت ویژه‌ای برای دستیابی به بنیان‌های تعلیمی سعدی دارد؛ بر این اساس در این مقاله تلاش شده است با روشی توصیفی و تحلیلی، بنیان‌های تعلیمی رباعیات سعدی بررسی شود که البته تا به‌حال واکاوی نشده است. مضامین متعددی ازجمله مرگ، بی‌اعتباری دنیا، عشق، جبر، اختیار، عدالت و اخلاقیات (تذکرات خاص رفتاری)، ژرف‌ساخت تعلیمی رباعیات سعدی را تشکیل می‌دهد. فهم و درک این مضامین تعلیمی نیازمند طبقه‌بندی و نگاهی تبارشناسانه است تا بتوان به خاستگاه فکری و عقیدتی شاعر دست یافت. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بنیان‌های تعلیمی در رباعیات سعدی، متأثّر از اندیشه‌های فقهی و کلامی دوران خود و اندیشه‌های فلسفی ایران باستان بوده و شاعر بنابر اوضاع نابسامان اجتماعی عصر خود به سرودن رباعیات پندآمیز و تعلیمی پرداخته است تا بتواند مجموعه‌ای از کنش‌های نیک اخلاقی را به مخاطب تعلیم دهد.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ رباعیات؛ بنیان‌های تعلیمی؛ مضامین فلسفی ـ اخلاقی

مراجع